Czasopismo Ziemia Kaliska

Renata Bieniecka

ŻYCIE KULTURALNE WOJEWÓDZTWA KALISKIEGO W ŚWIETLE PUBLIKACJI „ZIEMI KALISKIEJ” (1976 — 1985)

• WSTĘP
• ROZDZIAŁ I
• „ZIEMIA KALISKA” TYGODNIK SPOŁECZNO-KULTURALNY MIASTA
• ROZDZIAŁ II
• OGÓLNE ZAGADNIENIA KULTURALNE
• ROZDZIAŁ III
• AMATORSKI RUCH KULTURALNY W WOJEWÓDZTWIE KALISKIM
• 1. Domy kultury, kluby, świetlice, ogniska kulturalne
• 2. Amatorski ruch kulturalny wydarzenia i imprezy
• ROZDZIAŁ IV
• SZTUKI PLASTYCZNE
• 1. Ludzie plastyki
• 2. Wystawiennictwo
• 3. Rzeźba
• ROZDZIAŁ V
• MUZYKA
• 1. Instytucje muzyczne i osobowości muzyczne
• 2. Koncerty muzyki kameralnej
• 3. Amatorski ruch muzyczny
• 4. Chóry
• ROZDZIAŁ VI
• PAŃSTWOWY TEATR IM. WOJCIECHA BOGUSŁAWSKIEGO W KALISZU
• 1. Premiery teatralne
• 2. Kaliskie Spotkania Teatralne (1976-1985)
• 3. Teatr propozycji
• PODSUMOWANIE
• ANEKS
• Bibliografia artykułów „Ziemi Kaliskiej” za lata 1976-1985
• Bibliografia

WSTĘP

Tematem pracy jest obraz życia kulturalnego województwa kaliskiego w świetle artykułów zamieszczonych na łamach pisma społecznokulturalnego „Ziemia Kaliska”, wydawanego w Kaliszu jako tygodnik regionalny. W pracy poniższej zostały wykorzystane informacje ukazujące się w „Ziemi Kaliskiej” na przestrzeni lat 1976-1985. Na łamach pisma poruszane były zagadnienia związane z działalnością i rozwojem kulturalnym województwa kaliskiego. Jako tygodnik „Ziemia Kaliska” często publikowała anonse i informacje o wydarzeniach kulturalnych odbywających się na terenie Kalisza i całego województwa, które były kluczowym czynnikiem analizy życia kulturalnego regionu. O randze kulturotwórczej świadczyły relacje z wydarzeń kulturalnych organizowanych we wszystkich środowiskach artystycznych oraz recenzje. Warunkiem aktywności kulturalnej w województwie było zaangażowanie instytucji kultury, działaczy kultury, władz administracyjnych i partyjnych.

W trakcie gromadzenia informacji zawartych w tygodniku dokonałam selekcji artykułów, pominęłam artykuły krótkie, ogólnikowe lub w swej treści nie wnoszące konstruktywnych informacji. Praca poniższa jest opracowaniem monograficznym, omawiającym zjawiska życia kulturalnego województwa kaliskiego w latach 1976-1985. Rozwój kultury poprzez masowość imprez, wydarzeń kulturalnych, które wpłynęły na upowszechnianie kultury we wszystkich środowiskach społecznych stanowi interpretację tej problematyki. Ze względu na obszerność materiałów dotyczących poszczególnych środowisk kultury ich aktywności upowszechniającej oraz wydarzeń kulturalnych praca składa się z sześciu rozdziałów zakończonych podsumowaniem i uzupełnionych indeksami.

Pierwszy rozdział jest poświęcony tygodnikowi „Ziemia Kaliska”, w którym zawarte są informacje na temat historii pisma i jego charakteru. Przedstawiony został skład redakcyjny oraz redaktorzy naczelni, techniczni i fotoreporterzy periodyku w latach 1976-1985.

W drugim rozdziale zostały ujęte zagadnienia ogólne odnoszące się do polityki kulturalnej w województwie.

Rozdział trzeci poświęcony został amatorskiemu ruchowi kulturalnemu, który swym zasięgiem obejmował środowiska miejskie i wiejskie, był przedmiotem polityki kulturalnej w województwie kaliskim. Ruch amatorski związany był z instytucjami kultury (domy kultury, kluby, świetlice i ogniska kulturalne). Nieodłącznym elementem działalności w sferze amatorskiego ruchu artystycznego było uczestnictwo w wydarzeniach i imprezach kulturalnych.

Sztuki plastyczne stanowią temat czwartego rozdziału. W tej części poruszone zostały zagadnienia działalności plastycznej w całym województwie. Wielu twórców, tworzących w Kaliskiem wniosło trwały wkład w rozwój sztuk plastycznych. Efektem ich pracy były wystawy, które organizowano w poszczególnych placówkach kultury, ze szczególnym uwzględnieniem aktywności w tej kwestii Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.

Obszerny, piąty rozdział poświęcony został muzyce. Ze względu na muzyczne tradycje Kalisza, większa część opisanych wydarzeń muzycznych dotyczy samego miasta. W rozdziale tym ujęte zostały wydarzenia muzyczne, którym patronowało Kaliskie Towarzystwo Muzyczne. Uwzględniony został także amatorski ruch muzyczny.

Szósty, ostatni rozdział został poświęcony Państwowemu Teatrowi im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, ze względu na zaangażowanie w rozwój działalności teatralnej. Swą aktywność teatralną kaliska scena ujawniała poprzez liczbę premier spektakli, kontynuację Kaliskich Spotkań Teatralnych, współpracę ze szkołami.

W aneksach ujęte zostały zagadnienia kulturalne „Ziemi Kaliskiej” za lata 1976-1985, uporządkowane alfabetycznie według chronologii lat. Ponadto w aneksach jest zawarta bibliografia czasopism i publikacji wykorzystanych w pracy, ułożona w porządku alfabetycznym.

Rozwój życia kulturalnego w województwie kaliskim był uzależniony i ukierunkowany przez założenia polityczne ówczesnego okresu. Bujny rozkwit kultury w latach siedemdziesiątych został zahamowany, a nawet uległ regresji po ogłoszeniu w Polsce 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego. Głęboki kryzys polityczny i gospodarczy stał się przyczyną do ubożenia mniejszych placówek kultury, zwłaszcza w środowisku wiejskim uwidocznił się powolny spadek zainteresowania sferą kultury.

ROZDZIAŁ I

„Ziemia Kaliska” tygodnik społeczno-kulturalny miasta

Po drugiej wojnie światowej dzieje prasy w Kaliszu, zapoczątkowane zostały periodycznymi biuletynami wydawanymi przez Miejski Oddział Informacji i Propagandy Polskiej Partii Robotniczej (PPR). Biuletyny ukazywały się od czerwca do sierpnia 1945 roku. We wrześniu 1946 roku (po rocznej przerwie) wydany został pierwszy numer „Kuriera Kaliskiego” będącego mutacją „Głosu Wielkopolskiego”. Pismo ukazywało się do 1950 roku. W 1947 i 1948 roku w Kaliszu wydawany był również „Głos Kaliski” jako mutacja łódzkiego czasopisma „Głos Robotniczy”. Pod koniec 1949 roku zaczęła się ukazywać „Gazeta Kaliska”, także stanowiąca mutację „Gazety Poznańskiej”, która wychodziła do 1951 roku. Na łamach „Gazety Kaliskiej” zamieszczane były głównie materiały społeczno-polityczne. W ubogim lokalnym serwisie informacyjnym rzadko poruszano zagadnienia dotyczące kultury.

Po sześcioletnim okresie stagnacji w maju 1957 roku ukazał się w Kaliszu pierwszy numer regionalnego czasopisma „Ziemia Kaliska”, funkcjonującego jako miesięcznik przez dwa lata do maja 1959 roku. W tym okresie na łamach pisma zamieszczano artykuły głównie o treści historycznej. Od połowy 1959 roku „Ziemia Kaliska” była wydawana co dwa tygodnie; urozmaiceniu uległa jej treść. Więcej miejsca poświęcono sprawom aktualnym regionu, zwłaszcza problemom kulturalnym. Z początkiem 1965 roku pismo wychodziło co tydzień, przybrało kształt czasopisma popularnego, ściśle związanego z regionem, żywy oddźwięk znajdowały w nim sprawy bieżące^1.

„Ziemia Kaliska” swym zasięgiem obejmowała nie tylko Kalisz ale i powiaty. Od 1957 do 1959 roku gameta ukazywała się w powiatach: kaliskim, kolskim, konińskim, odolanowskim, ostrzeszowskim, pleszewskim i turkowskim. Od 1963 roku pismo kolportowane do czterech powiatów: kaliskiego, kolskiego, konińskiego i turkowskiego, od grudnia 1964 roku do powiatów: kaliskiego, kolskiego i turkowskiego. W 1975 roku, od momentu utworzenia województwa kaliskiego „Ziemia Kaliska” ograniczyła swój zasięg do granic województwa^2.

Jako tygodnik „Ziemia Kaliska” rocznie wydawała 52 numery. W latach 1976-1985 gazeta zmieniła jeden raz szatę graficzną (od nr 47 w 1979 roku). Od początku swego istnienia t.j. od 1957 r. „Ziemia Kaliska” zmieniała format i technikę druku. Do marca 1961 r. była drukowana w zakładzie poligraficznym Kaliskich Zakładów Przemysłu Terenowego w technice typograficznej i na maszynach płaskich jako miesięcznik w formacie B4 i jako dwutygodnik w formacie berlińskim, następnie w tym samym formacie, była drukowana na maszynie rotacyjnej jako dwutygodnik i tygodnik w Zakładach Graficznych im. Marcina Kasprzaka w drukarni gazetowej przy ul. Zwierzynieckiej w Poznaniu (do 17 listopada 1979 r.). Z chwilą uzyskania statusu tygodnika wojewódzkiego, druk „Ziemi Kaliskiej” przeniesiono do Prasowych Zakładów Graficznych RSW w Łodzi. Zmieniono format na reński^3.. W latach 1976-1985 trzykrotnie zmieniali się redaktorzy naczelni „Ziemi Kaliskiej”. Do 1979 r. redaktorem naczelnym był Michał Płociński (w gazecie publikował swoje artykuły pod pseudonimami Marian Starski lub Mariusz Drygas).

Od 1979 do nr 50 w 1980 roku redaktorem naczelnym był Krzysztof Imirowicz i od 1981 r. funkcję redaktora naczelnego objął Maciej Maria Kozłowski. Numer 51/52 w 1980 roku (jak informuje stopka redakcyjna) „redaguje zespół w składzie”: Stanisław Bator Zbigniew Kantorski (fotoreporter), Jerzy Lisiecki, Zbigniew Menes, Danuta Płocińska, Bożena Szal, Ewa Świerniak, Marian Zdrojewski (red. techniczny), Anna Ketner i Bożena Rucinicka (korektorki).

„Ziemię Kaliską” w latach 1976-1985 redagował zespół, w skład którego wchodzili: członkowie zespołu redakcyjnego, fotoreporterzy, redaktorzy współpracujący, sekretarze redakcji oraz redaktorzy techniczni.

W omawianym dziesięcioleciu zmieniali się członkowie redakcji, w skład zespołu redakcyjnego wchodzili:

• - Edward Antczak (od 1982 r.)
• - Irena Bartolik (1980 r.)
• - Ewa Bator (1980-1984)
• - Stanisław Bator (do 1982 r.)
• - Bolesław Bertrand (od 1981 r.)
• - Jerzy Gnerowicz (1972-1973)
• - Walerian Ignasiak (1980-1982)
• - Andrzej A. Kamiński (od 1982 r.)
• - Zenon Kierzynka (od 1982 r.)
• - Jan Korzeniewski (1981-1982)
• - Halina Kowalewska (do 1979 r.)
• - Jerzy Lisiecki
• - Zbigniew Menes (1978-1982)
• - Dariusz Natkowski (1980-1982)
• - Janusz Nowicki (1981-1982)
• - Danuta Płocińska, używała również nazwiska Krawczyńska
• - Bożena Szal
• - Ewa Świerniak (1979, 1981)

• - Edward Antczak (od 1982 r. p.o. sekretarz redakcji)
• - Mirosław Jurgielewicz (1979-1981)
• - Zbigniew Kościelak (od 1982 r.)
• - Mieczysław Leń (do 1979 r.; zmarł 2.11.1979 r.)

Natomiast Stanisław Ciesonik (1979-1980), Marek Olejniczak (1978-1979), Zygmunt Szukała (do 1978 r.), Grażyna Zdrojewska (od 1983 r.) i Marian Zdrojewski (w 1981 r.) pełnili funkcję redaktorów technicznych, a fotoreporterami pisma byli: Zbigniew Kantorski (do 1982 r.) i Stanisław Szewczyk (od 1982 r.).

Z „Ziemią Kaliską” współpracowały znane lub mniej znane postacie: Józef Durdeń, Rajmund Jankowski, Marek Koralewski, Władysław Kościelniak, Czesław Kurzajewski, Szymon Molenda, Tadeusz Pniewski, Zbigniew Życki^4..

W omawianych latach 1976-1985 całkowity wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa, jego sposób myślenia a wraz z tym także na działalność kulturalną wywierała ówczesna polityka Polski. Odzwierciedleniem sytuacji w kraju były tematy artykułów „Ziemi Kaliskiej”, które realizowały założenia programowe tygodników wojewódzkich PZPR.

„Ziemia Kaliska” jako czasopismo regionalne poruszało głównie problematykę społeczną, gospodarczą i kulturalną miasta Kalisza i całego województwa kaliskiego.

Tygodnik publikował materiały kronikarskie, informacje o wydarzeniach w regionie. Swoje miejsce na łamach miała publicystyka gdzie poruszano sprawy partyjne, gospodarcze i społeczne owiązane z terenem województwa kaliskiego. Swoją rubrykę miały: sport, turystyka i krajoznawstwo oraz zagadnienia oświatowo-wychowawcze. Dość dużo miejsca poświęcano tematyce życia kulturalnego regionu.

„Ziemia Kaliska” jako tygodnik, ujmowała aktualne problemy, była dokumentem świadczącym prężnie działającym ruchu kulturalnym zarówno profesjonalnym jak i amatorskim. Śledziła rozwój kultury i odnotowywała wszystkie wydarzenia i imprezy kulturalne, będąc niejednokrotnie inicjatorem oraz współorganizatorem wydarzeń kulturalnych odbywających się na terenie miasta Kalisza i województwa kaliskiego. W kręgu redakcyjnym zrodził się pomysł Kaliskich Spotkań Teatralnych (w 1961 r.), które to Spotkania są kontynuowane do dnia dzisiejszego.

Stworzony niegdyś salon „Ziemi Kaliskiej”, stał się zalążkiem galerii malarstwa, rzeźby, grafiki i rysunku w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej oraz powstałego w 1977 r. Biura Wystaw Artystycznych w Kaliszu. „Ziemia Kaliska” integrowała środowisko plastyków, dzięki czemu działał Oddział ZPAP w Kaliszu wraz z agendą Pracowni Sztuk Plastycznych oraz współuczestniczyła w tworzeniu struktur ruchu edytorskiego Federacji Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej.

Z inicjatywy pisma reaktywowano Kaliskie Towarzystwo Muzyczne.

„Ziemia Kaliska” była również współorganizatorem m.in. Międzynarodowych Festiwali i Konkursów Pianistów Jazzowych im. Mieczysława Kosza, Przeglądów Amatorskiego Ruchu Artystycznego i festynów robotniczych^5..

ROZDZIAŁ II

Ogólne zagadnienia kulturalne

Po reformie administracyjnej w 1975 r. i utworzeniu województwa kaliskiego, Kalisz oraz cały region pozyskał możliwości rozwoju życia kulturalnego. Rozbudowywano i tworzono własne środowiska ludzi sztuki, pióra i muzyki. W Kaliszu pojawiły się instytucje kultury koordynujące działalność kulturalną w całym województwie, m.in. Powiatowa Biblioteka Publiczna uzyskała status placówki wojewódzkiej (Wojewódzka Biblioteka Publiczna), podobnie dom kultury (Wojewódzki Dom Kultury), czy Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej.

Ważnym czynnikiem zaangażowania działaczy kultury stał się stopniowy rozkwit amatorskiego ruchu artystycznego. W całym województwie kaliskim zaczęły się tworzyć domy kultury, Gminne Ośrodki Kultury, kluby i świetlice miejskie i wiejskie, międzyzakładowe domy kultury, ogniska angażujące w działalność kulturalną dorosłych, dzieci i młodzież. Efekty pracy tych placówek obrazowały imprezy i przeglądy artystyczne.

Polityka kulturalna w latach 1976-1985 miała swoje odzwierciedlenie na łamach „Ziemi Kaliskiej”. Była realizowana zgodnie z wytycznymi, jakie stawiali sobie działacze szczebla centralnego i wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Ich potwierdzeniem były uchwały zjazdów Partii. Uchwała VII Zjazdu PZPR zwracała uwagę na ożywienie kultury w Polsce, w stosunku do województwa kaliskiego nadawała kierunki jego rozwoju a także określała formy i środki realizacji upowszechniania kultury poprzez m.in. organizowanie życia kulturalnego we wszystkich środowiskach społecznych1.

O możliwościach rozwoju życia kulturalnego województwa kaliskiego zadecydowała baza lokalowa jej stan ilościowy (rozmieszczenie) i jakościowy (wielkość, wyposażenie, zabezpieczenie finansowe). Dogodne warunki sprawiły, że władze wojewódzkie podjęły aktywność programową. rozwój kultury był możliwy dzięki zaangażowaniu społecznemu i tradycji lokalnej.

Podniesienie Kalisza do rangi miasta wojewódzkiego, powołanie w nim placówek kulturalnych o zasięgu wojewódzkim (np. Wojewódzka Biblioteka Publiczna, Wojewódzki Dom Kultury, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej) spowodowało, że w kręgach pracowników i działaczy kultury zrodziły się możliwości szerokiego zakresu upowszechniania kultury.

Cenną inicjatywą województwa kaliskiego w odniesieniu do zjawisk kultury, były działania programowo-modelowe. Województwo dysponowało programami działań w kulturze z perspektywą do 1990 roku, które mogły być kontynuowane i realizowane poprzez działalność stowarzyszeń kulturalnych2.

Pod koniec 1976 roku w kaliskim ratuszu odbyło się zebranie Towarzystwa Miłośników Kalisza w trakcie którego uczestnicy dyskutowali nad stanem swej aktywności kulturalnej. Zasadniczym celem Towarzystwa była realizacja wszystkich planów t.j. gospodarczego, społecznego i kulturalnego ważnych dla rozwoju Kalisza. TMK było inicjatorem przedsięwzięć mających na celu ochronę zabytków, kontynuowanie kaliskiego folkloru, gromadzenie materiałów historycznych a przede wszystkim integracji społecznego ruchu kulturalnego Kalisza. Aspekty pracy na rzecz rozwoju kultury w Kaliskiem były wytycznymi dla działalności regionalnych towarzystw i stowarzyszeń m.in. dla Towarzystwa Kulturalnego Ziemi Kaliskiej (TKZK).

Sprawność i aktywność działania we wszystkich zakresach działalności kulturalnej były tematem I Wojewódzkiej Konferencji Kulturalnej w 1977 r., zorganizowanej przez władze wojewódzkie i władze TKZK. W trakcie konferencji, Towarzystwo Kulturalne Ziemi Kaliskiej przekształcono w Federację Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej3.

Roczną działalność FTKZK podsumowano na II Wojewódzkiej Konferencji Kulturalnej, która odbyła się 8 grudnia 1978 r. Dyskutowano nad „Programem rozwoju kultury w województwie kaliskim”4. Po rocznej działalności, FTKZK wykazało się dużą aktywnością, inicjatywą i pomysłowością w upowszechnianiu kultury na terenie Kaliskiego5.

Pod koniec 1980 roku odbyła się III Wojewódzka Konferencja Kulturalna w Kaliszu poświęcona problemom kaliskiej kultury. Podsumowano dwuletnią kadencję zarządu Federacji Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej oraz wytyczono nowe kierunki działania Stowarzyszenia. W trakcie spotkania, działacze kultury wystosowali apel o złagodzenie cenzury oraz opracowali plan dalszego rozwoju ruchu amatorskiego i działalności kulturalno-oświatowej w poszczególnych placówkach kultury6. Podczas Konferencji wybrano nowego prezesa FTKZK, którym został kaliski prawnik dr Bogdan Bladowski. Nowy prezes w swoich założeniach mówił o dalszych działaniach Federacji, kontynuacji współpracy między stowarzyszeniami regionalnymi przejawiającej się w podejmowaniu wspólnych inicjatyw kulturalnych. W swoim artykule dr Bladowski wiele uwagi poświęcił znaczeniu działalności wydawniczej FTKZK7. Federacja jako koordynator działań kulturalnych w Kaliskiem, bardzo silnie angażowała się w rolę inspiratora i współtwórcy naukowego poprzez aktywność wydawniczą, ważną dla utrwalania dorobku kulturalnego regionu kaliskiego. FTKZK jako wydawca dla całego regionu Ziemi Kaliskiej przy dużym zaangażowaniu społecznym, działaczy kultury i instytucji kulturalnych oraz przy współpracy z Kaliską Drukarnią Akcydensową ma na swym koncie szereg cennych wydawnictw8.

Ważną rolę w rozwoju kultury województwa kaliskiego odegrało stworzenie warunków dla upowszechniania aktywności kulturalnej w środowisku wiejskim. W dniu 31 maja 1979 roku odbyło się plenarne posiedzenie Wojewódzkiego Komitetu Związku Stronnictwa Ludowego, którego tematem była: „Działalność kulturalno-wychowawcza w województwie kaliskim — rola i zadania Stronnictwa”. W spotkaniu uczestniczył wiceminister kultury i sztuki Józef Fajkowski. Wśród licznych spraw poruszono kwestię działalności stowarzyszeń regionalnych, rozwój bazy kulturalnej oraz przygotowania kadry kulturalnej w środowisku wiejskim. Dyskutowano nad sposobami pomocy dla wiejskich placówek kulturalnych oraz rozwojem ruchu amatorskiego w tym środowisku9. Druga połowa lat siedemdziesiątych odznaczała się ukierunkowaniem na rozwój kultury w środowisku wiejskim, wspieranym inicjatywami stowarzyszeń regionalnych.

Kryzys polityczny i gospodarczy oraz wydarzenia po 13 grudnia 1981 roku spowodowały stopniowe hamowanie rozwoju. Po pięciu latach od tamtych wydarzeń, podczas posiedzenia plenarnego Wojewódzkiego Komitetu ZSL, które odbyło się w 1985 r. w Kaliszu przedstawiono mało optymistyczny obraz wiejskiej kultury. Problemem okazała się malejąca i zubożała baza kulturalna — na 38 gmin województwa kaliskiego tylko 27 posiadało Gminne Ośrodki Kultury, były to obiekty z lat 60. i 70., z których tylko część spełniała funkcje kulturalne. Niski standard wykazywały także wiejskie kluby i świetlice (ok. 114). Kolejnym problemem była niewykwalifikowana kadra pracowników kultury — tylko 60% osób posiadało wymagane wykształcenie kulturalnooświatowe. Mimo trudności finansowych, część ośrodków kultury prowadziło ożywioną działalność amatorskiego ruchu artystycznego (sekcje i koła zainteresowań).

Wiejskie kluby i ośrodki kultury były stawiane jako przykład pielęgnowania folkloru i tradycji wiele zespołów ludowych uczestniczyło w ogólnopolskich konfrontacjach, zdobywało nagrody i odznaczenia. Duże zasługi dla rozwoju kultury w środowisku wiejskim wnosiły Kluby RUCH — 119 placówek, Gminne Spółdzielnie — 56 placówek a także Koła Gospodyń Wiejskich, które w swej działalności zajmowały się m.in. amatorskim ruchem artystycznym. Dla zainteresowanych Koła Gospodyń Wiejskich organizowały spotkania i kursy (forma działalności oświatowej). Lepszą kondycją wykazywały się wiejskie biblioteki (w 1985 r. było ich 150 w tym 38 bibliotek gminnych i 112 filii). Posiadały dobrą bazę lokalową, zaobserwowano wzrost czytelnictwa. Najgorzej wyglądała sytuacja kin wiejskich. W 1985 r. w całym województwie kaliskim istniały tylko dwa kina wiejskie i trzy objazdowe. Sieć placówek upowszechniających kulturę uzupełniały oddziały muzeów i placówek resortowych. W posiedzeniu Wojewódzkiego Komitetu ZSL uczestniczyli m. in. Władysław Kościelniak, Cezary Marian Abramowicz, Antoni Szyszka11 .

Porównaniem efektywności działań instytucji kulturalnych w środowiskach wiejskich województwa kaliskiego (wg Raportu o stanie kultury w województwie kaliskim z 1981) były dane statystyczne z 1984 roku. W efekcie porównań dostrzeżono pogarszającą się ogólną sytuację kulturalną, zmniejszała się liczba aktywnych kulturalnie wiejskich placówek np. w 1977 r. działały 164 Kluby RUCH a w 1984 już tylko 123. W Gminnych Spółdzielniach (należących do Wojewódzkiego Zarządu Spółek Rolniczych „Samopomoc Chłopska”) w 1980 r. istniało 150 placówek a w 1984 r. — 133.

Tendencję spadkową, według Czesława Adamusa kierownika działu samorządu i organizacji WZSR „SCH”, spowodował brak odpowiednich wymogów lokalowych większość pomieszczeń klubów znajdowało się w wynajętych lokalach instytucji lub u osób prywatnych (na 133 kluby GS tylko 30 posiadały własne pomieszczenia. Upowszechnieniem kultury w tych placówkach zajmowali się animatorzy kultury, pracujący na umowę-zlecenie, przeważnie byli to absolwenci Studium Kulturalno-Oświatowego w Kaliszu11.

Braki finansowe spowodowały utworzenie w 1983 r. Funduszu Rozwoju Kultury, który przyznawał dotacje na rozwój kultury. W I kwartale 1984 r. delegatura NIK (Najwyższe Izba Kontroli) w Opolu przeprowadziła w Wydziale Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu oraz w Urzędach Miast i Gmin w Jarocinie i Wieruszowie kontrolę funkcjonowania Funduszu Rozwoju Kultury a także gospodarowania jego środkami. Wykazała ona nieprawidłowości, stwierdzono bowiem, że FRK był głównym i jedynym źródłem finansowania kultury w Kaliskiem; nie podejmowano żadnych dodatkowych dotacji, które zalecała Ustawa o Narodowej Radzie Kultury oraz Funduszu Rozwoju Kultury z dnia 4 maja 1982 roku, a które mogły pochodzić m.in. z funduszy gminnych czy nadwyżek budżetowych rad narodowych.

We wnioskach pokontrolnych NIK zobowiązała dysponentów terenowych FRK do opracowania planów merytoryczno-finansowych dla pozyskania środków finansowych (z innych źródeł niż FRK) do aktywizacji kulturalnej małych ośrodków oraz do koordynacji i nadzoru poczynań w tej sferze. Ponadto, uwagi pokontrolne NIK skierowane były na wykazanie racjonalności planowania i prowadzenia remontów a także zapewnienia właściwego i fachowego nadzoru12.

Wzmożoną aktywność kulturalną w Kaliskiem wykazały regionalne stowarzyszenia. Jednym z takich stowarzyszeń było Krotoszyńskie Towarzystwo Kulturalne wspierające aktywność kulturalną w tym regionie. W ramach swej działalności Towarzystwo reaktywowało tradycyjne formy kultury, integrowało środowiska twórcze, przywracało zapał działaczom oraz powodowało ożywianie życia kulturalnego w mieście i gminie. Krotoszyńskie Towarzystwo Kulturalne, którego prezesem był Franciszek Ciesiołka, skupiało przedstawicieli wszystkich środowisk pełniło funkcje wychowawcze — organizowało imprezy adresowane głownie do młodzieży (manifestacje, zloty harcerskie, spotkania i dyskusje).

Największym osiągnięciem KTK było organizowanie Dni Ziemi Krotoszyńskiej jako panoramy dorobku kulturalnego miasta i regionu. W swych planach Towarzystwo nastawione było na pracę w środowisku wiejskim, osiedlach mieszkaniowych oraz dalszy rozwój artystycznego ruchu amatorskiego13. Kształtowanie życia kulturalnego, upowszechnianie tradycji i ambicji kulturalnych w społeczeństwie, pobudzanie aktywności środowisk to tylko niektóre czynniki podnoszące poziom życia kulturalnego całego województwa kaliskiego. Duże zasługi w tej dziedzinie odnosili działacze — inicjatorzy życia kulturalnego.

Każdego roku w ramach obchodów Dni Działacza Kultury najbardziej aktywni otrzymywali za swoją pracę i zaangażowanie nagrody i wyróżnienia przyznawane przez Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego i Wojewódzką Radę Związków Zawodowych, Federację Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej.

W dniu 20 maja 1976 r. w Muzeum im. Adama Mickiewicza w Śmiełowie zorganizowano Wojewódzkie Obchody Dni Działacza Kultury. Podczas spotkania wręczono 23 odznaki „Zasłużony Działacz Kultury”. Jedną z osób wyróżnionych tym odznaczeniem był redaktor naczelny „Ziemi Kaliskiej” Michał Płociński. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz wojewódzkich, wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych oraz kierownik Wydziału Pracy Ideologiczno-Wychowawczej14.

W roku 1978 w Kaliskiem, dzień Działacza Kultury obchodzony był w pałacyku Myśliwskim w Antoninie w ramach Dni Kultury Oświaty Książki i Prasy15, natomiast w 1979 r. obchody Dnia Działacza Kultury odbyły się w sali recepcyjnej Kaliskiego Ratusza. Honorowe Odznaki otrzymało wówczas 40 działaczy kulturalnych województwa kaliskiego. Wręczono także odznaki „Za zasługi dla województwa kaliskiego”, którymi uhonorowano Zbigniewa Chodyłę, Mariusza Dmochowskiego i Andrzeja Niekrasza. Na uroczystości, okolicznościowe przemówienie wygłosił ówczesny wojewoda kaliski Zdzisław Drozd a w imieniu odznaczonych i wyróżnionych podziękował dr Szymon Molenda. W 1980 roku nagrody i odznaczenia z okazji Dnia Działacza Kultury otrzymało 26 osób (odznaki „Zasłużonego Działacza Kultury”) oraz 29 osób odznaki „Zasłużonego działacza Federacji Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej”. Wśród laureatów dorocznej nagrody FTKZK znalazł się Edward Polanowski, autor książki „W dawnym Kaliszu”. FTKZK przyznała cztery odznaki zbiorowe, które otrzymali: Chór „ECHO” z Ostrowa Wlkp., miesięcznik „Południowa Wielkopolska”, Kaliska Orkiestra Symfoniczna, Koło Miłośników Folkloru Kaliskiego. Uroczystość wręczenia nagród i odznaczeń odbyła się w zamku w Gołuchowie16.

Po utworzeniu w 1975 r. województwa kaliskiego, Kalisz pozyskał możliwości rozwoju życia kulturalnego, posiadał własne zaplecze regionalne, tradycje. W procesie rozwoju kultury województwa kaliskiego, rozbudowaniu i rozwojowi uległy biblioteki, które stanowiły ośrodek czytelnictwa, umożliwiały przyswajanie wartości kulturowych, integracji we wspólnocie kulturalnej oraz sprzyjały kulturalnemu zaangażowaniu17. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kaliszu powstała na bazie placówki powiatowej. Swym zasięgiem objęła teren całego województwa kaliskiego. Wśród szerokiego zakresu zadań Wojewódzka Biblioteka Publiczna spełniała funkcje kontrolne, opiekuńczo-doradcze w sprawach działalności merytorycznej organizacji. Zadaniem jej było wytyczanie i realizacja głównych kierunków działania w zakresie upowszechniania książki, stanowiła centrum informacyjne zbiorów naukowych i fachowych. Działalnością instrukcyjno-metodyczną WBP miała pomóc placówkom gminnym, które nie osiągnęły wymaganego poziomu organizacyjnego18.

Po trzydziestu latach od wydania dekretu o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi, rok 1976 ogłoszono Rokiem Bibliotek i Czytelnictwa. Podczas I Wojewódzkiej Konferencji Czytelnictwa przedstawiono dane dotyczące bibliotek i czytelnictwa w Kaliskiem (wypożyczeń zbiorów bibliotecznych, placówek i sieci bibliotecznych w województwie). W trakcie spotkania poruszona została sprawa współpracy bibliotek wszystkich resortów. Ważną inicjatywą było ogłoszenie akcji uzupełniania i powiększania księgozbiorów o nowości książkowe w placówkach bibliotecznych WBP. Akcję ogłoszono pod hasłem „Książki dla bibliotek”. Ponadto w trakcie konferencji przyjęte zostały propozycje organizowania w bibliotekach podległych Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej: spotkań czytelników z pisarzami, wystaw — celem rozpropagowania czytelnictwa i zainteresowań książkami19.

Brak piśmiennictwa związanego z dziejami i historią Kalisza, przyczynił się do utworzenia w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej działu bibliograficznego, którego zadaniem było gromadzenie i opracowywanie piśmiennictwa na temat miasta i regionu kaliskiego20.

Roli i znaczeniu bibliotek we współczesnym życiu społeczeństwa kaliskiego województwa poświęcona była sesja popularno-naukowa, zorganizowana 15 września 1976 r. w Bibliotece Publicznej w Krotoszynie21. Ze względu na doniosłość znaczenia ruchu bibliotekarskiego, w dniach 28 i 29 września 1979 roku, w Kaliszu, obradował Krajowy Zjazd Bibliotekarzy. W trakcie spotkania podsumowano minione lata pracy Stowarzyszenia, które wspierało środowiska bibliotekarskie oraz rozwój ich działalności. Na zjeździe wytyczono kolejne zadania na najbliższe lata22.

Wydarzeniem ważnym dla miłośników książek były XIII-te dni książki pod hasłem „Człowiek — Świat — Polityka”, które odbyły się w dniach 20-30 listopada 1979 r. w województwie kaliskim. Dominowały książki o tematyce społeczno-politycznej, nawiązującej do VIII-go Zjazdu Partii23. Środowisko bibliotekarskie Kaliskiego coraz częściej wysuwało sugestie odnoszące się do pomysłu utworzenia w Kaliszu biblioteki naukowej24.

W ramach założeń dotyczących rozwoju działalności bibliotecznej kładziono nacisk na współpracę z czytelnikami, zwłaszcza z dziećmi i młodzieżą. Jedną z takich form były konkursy literackie, recytatorskie, spotkania autorskie. Organizacją tych imprez zajmowała się Wojewódzka Biblioteka Publiczna przy współudziale władz wojewódzkich i miejskich oraz Federacji Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej. Inną formą działalności kulturalnej była forma konkursu. Dla uczczenia pamięci wielkiej pisarki Marii Dąbrowskiej, która powiedziała o sobie „Jestem dzieckiem Ziemi Kaliskiej”, grono działaczy kultury postanowiło organizować w Kaliszu cykliczny Ogólnomiejski Konkurs Recytatorski im. Marii Dąbrowskiej w Kaliszu. Główną nagrodą w tym konkursie był „Laur Marii Dąbrowskiej”. Pierwsza edycja konkursu odbyła się w 1975 r.25. Druga edycja konkursu rozpoczęła się w październiku 1976 roku. Przebiegała ona w kilku etapach i trwała aż do maja 1977 roku. Turniej recytatorski odbywał się w Klubie „Ikar” w Kaliszu a organizatorem był Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Kaliszu przy współpracy Zarządu Miejskiego ZSMP, Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego. Okresowo współuczestniczyły w realizacji konkursu Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Towarzystwo im. Marii Konopnickiej26. Po dziesięciu etapach II-ga edycja Ogólnomiejskiego Konkursu Recytatorskiego im. Marii Dąbrowskiej miała swoje zakończenie 30 maja 1977 roku. Podczas spotkania finałowego ogłoszono wyniki konkursu, w którym I miejsce i „Laur Marii Dąbrowskiej” w kategorii szkolnej zajęła Elżbieta Łagowska — uczennica Szkoły Podstawowej nr 2 w Kaliszu. W grupie dorosłych — Laur otrzymał (już po raz drugi) Jerzy Szukalski — członek „Teatru małych form” działającego przy Międzyzakładowym Domu Kultury w Kaliszu. Finał konkursu uświetnił koncert piosenek o Kaliszu27. Wśród wydarzeń dotyczących życia literackiego miasta, na uwagę zasługuje uroczyste wręczenie pisarzowi Edmundowi Niziurskiemu w Szkole Podstawowej nr 2 w Kaliszu nagrody „Orle pióro 1976 r.”, przyznawanej przez redakcję „Płomyka”. Edward Niziurski został uznany w Plebiscycie „Płomyka” za najbardziej poczytnego autora książek dla dzieci. Spotkanie zorganizowano w Szkole Podstawowej nr 2 w Kaliszu, gdyż dzieci tej szkoły wzięły najliczniejszy udział w Plebiscycie28.

Innym wydarzeniem literackim w Kaliszu były uroczystości związane z Rokiem Asnyka. Rok 1978 został ogłoszony w województwie kaliskim Rokiem Asnykowskim w 140-tą rocznicę urodzin Adama Asnyka (11.09.1978 r.). Inauguracji wydarzenia patronowali: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu, Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego, Towarzystwo Miłośników Kalisza oraz Wojewódzka Biblioteka Publiczna (nosząca imię Adama Asnyka). Rok Asnykowski stał się wydarzeniem kulturalnym, w które zaangażowało się wiele instytucji i działaczy, organizując imprezy i uroczystości.

W Kaliszu odnotowano fakt, iż Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Adama Asnyka obchodziła również swój jubileusz — 70-lecie istnienia.

Obchody Roku Asnykowskiego rozpoczęto 14 stycznia 1978 roku w sali recepcyjnej kaliskiego Ratusza sesją naukową na temat 70-lecia istnienia bibliotek. Z tej okazji kaliski teatr przygotował premierę sztuki A. Asnyka pt. „Walka Stronnictw”29.

Podczas sesji naukowej, którą prowadził prezes Towarzystwa Miłośników Kalisza Józef Kuznowicz, odbyła się prelekcja na temat związków Adama Asnyka z Kaliszem. W dyskusji nawiązano do działalności w Kaliszu Towarzystwa Kursów Popularnych im. Adama Asnyka (powstało w 1906 r.), które założyło jedną z pierwszych bibliotek publicznych w Kaliszu. W czasie sesji przypominano najistotniejsze fakty i osiągnięcia 70-letniej działalności Biblioteki Publicznej im. Adama Asnyka. Z tej okazji Wojewódzka Biblioteka Publiczna otrzymała dyplom od Ministra Kultury i Sztuki30.

W ramach wojewódzkich obchodów Roku Asnykowskiego, zorganizowano konkurs recytatorski twórczości A. Asnyka. Spotkania konkursowe odbywały się w Spółdzielczym Domu Kultury MOKO przy ul. Serbinowskiej w Kaliszu, a współorganizatorami byli: Wydział Kultury i Sztuki oraz Wydział Oświaty i Wychowania Urzędu Miejskiego w Kaliszu a także Wojewódzka Biblioteka Publiczna31.

Konkursy literackie i literacko-plastyczne w swym założeniu spełniały istotną rolę nie tylko wychowawczą czy integrującą różne środowiska społeczne bądź grupy ale także promowały aktywność twórczą w dziedzinie literatury, łączyły jej wartość z twórczością plastyczną.

Kaliska Chorągiew ZHP, która ubiegała się o imię Marii Konopnickiej, była inicjatorem konkursu plastycznego pod hasłem „Maria Konopnicka — nasz bohater” zaadresowanego do dzieci i młodzieży32. Odmienny charakter, bo promujący własną twórczość miały II Warsztaty Literackie. Odbyły się one 14 i 15 września 1985 roku w Antoninie. Młodzi ludzie prezentowali własną twórczość poetycką, nad wartością której dyskutowano w gronie krytyków i twórców. Warsztaty zorganizowane przez kaliski MOK przy współudziale tygodnika RADAR (prezentującego na swych łamach młodą poezję), miały w swym założeniu pomóc młodym twórcom w kształtowaniu stylu pisarstwa oraz prezentować ich dorobek33.

Ważnym wydarzeniem w dziedzinie działalności kulturalnej o wymiarze ponadwojewódzkim było zorganizowanie przez oddział poznański Związku Literatów Polskich, lecz po raz pierwszy w województwie kaliskim, Międzynarodowego VIII Listopada Poetyckiego. W Kaliskiem podczas 2-dniowego spotkania wystąpiło 20 twórców poezji z Wielkopolski, 41 poetów i krytyków z całej Polski oraz goście z Grecji, Bułgarii, Jugosławii i Czechosłowacji34. W Kaliszu i w całym województwie w ramach VIII Listopada Poetyckiego, przez dwa dni t.j. 15 i 16 listopada 1985 roku uczestnicy odbyli szereg literackich spotkań m.in. z młodzieżą szkolną, które nazwano „lekcjami poetyckimi”. Odbył się także „Maraton Poetycki” i „Turniej Jednego Wiersza”. Wśród licznego udziału twórców, swoją poezję prezentowali młodzi, obiecujący poeci kaliscy a mianowicie Urszula Zybura i Marek Brymora.

Kaliskie dni Listopada Poetyckiego współorganizowali: Wydział Kultury Urzędu Wojewódzkiego, Kuratorium Oświaty i Wychowania, Wojewódzka Biblioteka Publiczna oraz redakcja „Ziemi Kaliskiej”35.

ROZDZIAŁ III

Amatorski ruch kulturalny w województwie kaliskim

Amatorski ruch artystyczny stanowił jedno z ciekawszych i wyróżniających się zjawisk w życiu kulturalnym województwa kaliskiego. Przejawiał się w działalności amatorskich zespołów muzycznych, wokalnych, tanecznych, folklorystycznych1. Jako forma czynnego uczestnictwa w kulturze, zaprzeczał biernemu i konsumpcyjnemu odbiorowi jej wytworów, stanowił płaszczyznę rozwoju potencjalnych talentów, zaspokajał twórcze potrzeby i był źródłem satysfakcji jaką dawała praca twórcza2. Cechą charakterystyczną ruchu amatorskiego była jego działalność upowszechniająca, wyrażana w organizowaniu licznych imprez przeglądów. W przeglądach tej twórczości brały udział niemal wszystkie środowiska twórcze, grupy zawodowe, z miast i wsi Kaliskiego. Prezentowano rozmaite formy i różnorodny poziom artystyczny3. Amatorski ruch artystyczny, jako przedmiot polityki kulturalnej zyskał opiekę i wsparcie wśród związków zawodowych, organizacji i stowarzyszeń regionalnych. Doskonalono jego formy organizacyjne, rozbudowano opiekę metodyczną tworzono programy, przeglądy i festiwale, doprowadzając do tego, że stał się on zjawiskiem masowym i trwale wpisał się w życie społeczne i kulturalne miast i wsi. Polityka kulturalna wyznaczała ruchowi amatorskiemu trzy funkcje — wychowawczą egalitaryzującą (forma powszechnego uczestnictwa w kulturze) oraz rozrywkową (sposób spędzania wolnego czasu)4. Jednym z założeń działalności amatorskiego ruchu artystycznego była popularyzacja zanikającej wśród młodego pokolenia tradycji i kultury ludowej. Szczególnego znaczenia nabierało włączanie elementów folkloru do repertuaru zespołów amatorskich. W 1976 roku Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Kaliszu przy współudziale domów kultury, towarzystw kulturalnych, redakcji czasopism lokalnych z całego województwa kaliskiego podjął akcję zbierania i utrwalania folkloru kaliskiego.

Celem akcji było ożywienie ginącego folkloru tego regionu5. Taką działalność dokumentował kępiński ruch amatorski, jego aktywność wspierało Towarzystwo Miłośników Ziemi Kępińskiej6. Podobną działalnością zajmował się Ludowy Zespół Regionalny w Cekowie, którego założycielem był Jan Orczykowski — animator życia kulturalnego gminy Ceków7. Natomiast w Tursku poprzez śpiew i taniec kontynuował tradycję i miejscowy folklor Regionalny Zespół Pieśni i tańca „TURSKO”, kierowany przez jego założycielkę Sewerynę Grabowską8.

1. Domy kultury, kluby, świetlice, ogniska kulturalne

Amatorska działalność kulturalna kontynuująca tradycję i folklor lokalny mogła być w pełni realizowana dzięki rozwijającym się na terenie województwa kaliskiego placówkom upowszechniającym kulturę. Ważną funkcję w utrwalaniu tradycji spełniały izby pamięci. Placówki tego typu powstawały w wyniku przemian społecznych, miały służyć sprawie przeobrażenia świadomości społeczeństwa9.

Podstawową funkcją domów kultury, klubów, świetlic było pozyskiwanie i przygotowywanie społeczeństwa do aktywnego uczestnictwa w kulturze oraz współtworzenie jej wartości. Aktywną sieć placówek upowszechniania kultury tworzyły miejskie domy kultury, miejsko-gminne oraz gminne ośrodki kultury, zakładowe domy i kluby kultury, kluby spółdzielni mieszkaniowych, młodzieżowe domy kultury, wiejskie domy kultury, kluby i świetlice, kluby RSW „Prasa—Książka—Ruch”, kluby „Rolnika” oraz placówki działające pod egidą instytucji i organizacji.

Na przestrzeni dziesięciu lat (1976-1985) lokalny tygodnik „Ziemia Kaliska” odnotowywał w artykułach działania i wydarzenia oraz problemy związane z placówkami upowszechniania kultury. Ich rozwój i działalność w dużej mierze była zależna od zaangażowania uczestników i działaczy kultury, możliwości finansowych oraz zaplecza tradycji lokalnych.

Na uwagę zasługuje działalność kulturalna Ostrzeszowa upowszechniana przez tamtejszy Dom Kultury. Prężnie działały kluby: fotograficzno-filmowy, plastyka-amatora i klub zespołów taneczno-muzycznych i wokalnych. W repertuarach nawiązywano do twórczości ludowej tego regionu (obrzędy regionalne). Ostrzeszowski Dom Kultury wspierało Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Ostrzeszowskiej10.

W Krotoszynie tradycje kulturalne sięgające pięciu wieków, odnotowywały w 1976 r. słabą aktywność kulturotwórczą spowodowaną brakiem inicjatyw społeczeństwa. Jedynym akcentem była prężnie działająca biblioteka oraz Muzeum Regionalne PTTK, którego eksponaty świadczyły o wielowiekowej tradycji kulturalnej Krotoszyna i okolic11. Na temat historii i działalności Krotoszyńskiego Domu Kultury oraz klubów tam funkcjonujących w 1983 r. wypowiadał się Janusz Ratajczak — dyrektor KDK. Zwracał on uwagę na pracę placówki oraz działalność grupy literackiej „POBOKI”, której patronował Edward Stachura12. W Mielcu natomiast w 1976 roku działalność kulturalną w myśl 4-letniego planu pod nazwą „Program rozwoju kultury w Mielcu w latach 1976-1980” realizował miejscowy Osiedlowy Dom Kultury oraz Robotnicze Centrum Kultury. Założenia programowe dotyczyły poszerzenia działalności kulturalnej w oparciu o projekt utworzenia amatorskiego teatru w Osiedlowym Domu Kultury oraz organizowanie plenerów plastycznych, rzeźbiarskich. Dużo miejsca w planach poświęcono dokształcaniu pracowników kultury oraz podnoszeniu estetyki miasta13.

Ruch amatorski w gminnych placówkach kulturalnych spełniał ważną rolę angażując w działalność kulturalną mieszkańców wsi. Obok klubów i świetlic znaczący wkład w kulturotwórczą inicjatywę wniosły Gminne Ośrodki Kultury, które powołano w większości podstawowych jednostek administracyjnych województwa kaliskiego. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych gminy posiadały samodzielne wielofunkcyjne obiekty w których znajdowały się sale widowiskowo-kinowe, kluby, biblioteki, czytelnie14. Rzeczywistość lat osiemdziesiątych (kryzys gospodarczo-społeczny Polski), spowodowała osłabnięcie aktywności kulturalnej — brak środków finansowych, brak zaangażowania społeczeństwa, przestarzały sprzęt i formy działalności kulturalnej. Mimo osłabnięcia kondycji tego typu instytucji, stworzono możliwości otwartego upowszechniania kultury w sferze działalności kulturalnej amatorskiej i profesjonalnej (w dziedzinach sztuk plastycznych, muzyki, tańca). Przykładem takiej formy działalności amatorskiej był Gminny Ośrodek Kultury w Czastarach15.

Realizacją programu upowszechniania kultury w Kaliszu poprzez amatorski ruch artystyczny zajmowały się miejskie ośrodki kultury, kluby, świetlice i ogniska kulturalne. Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w nowopowstałych kaliskich osiedlach mieszkaniowych, inicjatywę upowszechniania kultury wykazywały kluby i świetlice osiedlowe, m.in. Klub Osiedlowy Kaliskiej Spółdzielni Mieszkaniowej prowadzony przez Wacława Klepandego, świetlica — kierowana przez Bogusława Sowę (placówka dla dzieci). Na osiedlach Asnyka i Widok prężnie działały — modelarnia, osiedlowe świetlice oraz klub WSS „Społem”16.

Ważną rolę w krzewieniu działalności kulturotwórczej Kalisza miał w swych założeniach spełniać Miejski Ośrodek Kultury (MOK), który był inicjatorem życia kulturalnego wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. Od momentu powstania, MOK przejął większość zadań, które wcześniej realizowały placówki osiedlowe (kluby, świetlice, ogniska). Wśród szerokiego zakresu form działalności, w ciągu czterech lat, placówka dysponowała kołami zainteresowań: muzycznym, fotograficznym, wiedzy o filmie, żywego słowa, tanecznym i plastycznym17.

Na terenie województwa kaliskiego funkcjonowały różnego typu placówki upowszechniające kulturę dla dzieci i młodzieży. Część tych placówek działała pod egidą Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej (ZSMP), jako kluby uprawiające małe formy teatralne. Zasadniczym celem działania było niesienie pomocy młodym ludziom w realizacji działalności kulturalnej, prezentowanej na spotkaniach i imprezach, które cieszyły się dużą popularnością wśród młodzieży18. Pod patronatem ZSMP działał także kaliski Ośrodek Korespondencyjny Klubu Młodych Pisarzy, którego prezesem w 1979 r. był Marek Brymora. Ośrodek zajmował się organizowaniem wieczorów autorskich, turniejów poetyckich, seminariów literackich19.

W Ostrowie Wlkp. od 15 czerwca 1982 r. rozpoczął swą działalność Młodzieżowy Dom Kultury, który w ciągu dwóch lat zjednał swym działaniem rzesze młodych ludzi, chcących uczestniczyć w życiu kulturalnym miasta i chcących realizować się w swoich zainteresowaniach artystycznych20. W myśl zadań ideowo-wychowawczych i kulturalnych, kształtujących socjalistyczną osobowość człowieka (zgodnych z założeniami polityki PZPR) działały międzyzakładowe domy kultury wspierane przez Związki Zawodowe. Działalność oświatowo-wychowawczą miała na celu kształtowanie kultury całego społeczeństwa, stylu życia, obyczajów, kultury pracy, wypoczynku oraz kultury politycznej i ekonomicznej.

Międzyzakładowe domy kultury swoją działalnością miały służyć integracji załóg, sprzyjać ich przywiązaniu do własnego zakładu pracy i środowiska. Zmierzały do upowszechnienia wartościowych artystycznie treści i dorobku kultury narodowej poprzez organizowanie akcji i imprez w miejscach zamieszkania pracowników (osiedlach i hotelach robotniczych), inicjatyw kulturalnych załóg robotniczych wykraczających często poza bramy zakładów pracy21. Przykładem takiego zjawiska był Ostrów Wlkp., w którym rozwój kulturalny był związany z rozwojem przemysłu i ruchu związkowego w tym mieście. Działalność kulturalna skupiona była w Ostrowskim Domu Kultury (Dom Kultury „Kolejarz”), któremu patronowały Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (ZNTK) i PKP w Ostrowie Wlkp. Jedną z funkcji placówki była kontynuacja tradycji kulturalnych miasta oraz organizowanie wystaw artystycznych (BWA), działalności Dyskusyjnego Klubu Filmowego (DKF) „Kolejarz”, koncertów muzycznych (Kaliskiej Orkiestry Symfonicznej oraz „Koncertów z lilijką")22. W Kaliszu prężnie działającym Międzyzakładowym Klubem Kultury był Klub WSK-PZL „IKAR”, w którym organizowano imprezy muzyczne, wieczorki taneczne, działał również kabaret „BIES” oraz zakładowe amatorskie zespoły artystyczne i sekcje klubów zainteresowań23.

Stopniowo postępujący kryzys ekonomiczny Polski spowodował, że w latach osiemdziesiątych większość MzDK traciła swoją funkcję w zakładach pracy. Z takim problemem borykał się MzDK Pracowników Przemysłu Włókienniczego, Odzieżowego i Skórzanego w Kaliszu. Kryzys był spowodowany brakiem środków finansowych na utrzymanie w zakładach etatowych działaczy kultury24. Wśród grupy zakładowych domów kultury, działał z długoletnimi tradycjami kaliski Dom Kultury MOKO (Międzyspółdzielniany Ośrodek Kulturalno-Oświatowy), któremu patronowało trzynaście spółdzielni. MOKO prowadził szeroki zakres form społeczno-wychowawczych m.in. amatorski ruch artystyczny. W MOKO działały zespoły muzyczne, kabaretowe, taneczne, a także klub fotograficzny. Od dnia 15 maja 1935 roku Międzyspółdzielniany Ośrodek Kulturalno-Oświatowy został przekształcony w Spółdzielczy Dom Kultury25. Pod koniec lat siedemdziesiątych dobrze funkcjonującym zakładowym domem kultury był MDK im. Władysława Broniewskiego, nad którym opiekę sprawowało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. MDK posiadał 9 pracowni m.in. plastyczną, sportów wodnych czy choreograficzną, miał też spore osiągnięcia w przeglądach artystycznych26.

Po reformie administracyjnej w 1975 roku i powstaniu Województwa Kaliskiego, powołano do życia Wojewódzki Dom Kultury (WDK), który sprawował opiekę nad całością placówek upowszechniania kultury w Kaliskiem. Jednym z zadań WDK była koordynacja współpracy wszystkich instytucji kultury w oparciu o kryteria skuteczności i ekonomiczności efektów. Wobec społecznego ruchu kulturalnego, WDK jako placówka państwowa miała obowiązek stwarzać odpowiednie warunki dla jego rozwoju. Wojewódzki Dom Kultury organizował doskonalenia i szkolenia zawodowe kadr upowszechniających kulturę. Realizując funkcje środowiskowe, prowadził w swej siedzibie działalność kulturalno-oświatowa na rzecz mieszkańców miasta, służącą wypracowaniu wzorów metod i form pracy przekazywanych następnie do innych Ośrodków Kultury27.

W ramach swojej działalności, WDK wspierał m.in. klub Absolwentów Wyższych Uczelni w Kaliszu (jego prezesem był w 1979 r. Roman Filar). Klub inicjował ruch społeczno-rozrywkowy młodych absolwentów uczelni. W swojej działalności opierał się głównie na celach społecznych organizując spotkania z ludźmi, którzy decydowali o kształcie regionu kaliskiego. Ponadto Klub wykazywał zaangażowanie kulturalne i rozrywkowe organizując m.in. wieczorki taneczne28. W WDK działał również klub muzyczny „Rock-Club”, który zajmował się promowaniem muzyki i organizowaniem oraz firmowaniem imprez muzycznych na terenie województwa kaliskiego29. Wojewódzki Dom Kultury miał swoją siedzibę w zabytkowym budynku przy ul. Łaziennej w Kaliszu. Mimo trwających prac remontowo-adaptacyjnych (w 1985 r.) WDK prowadził nieprzerwanie swoją działalność, która wynikała z jego statutu, m.in. instrukcyjno-oświatową — promującą imprezy kulturalne oraz wydawniczą30.

Na szczególną uwagę zasługuje Klub Międzynarodowej Prasy i Książki (MPiK). Placówka ta od chwili powstania (w 1965 r.) prowadziła wszechstronną działalność odczytową, wystawienniczą i koncertową. W 1980 r. Klub MPiK obchodził 15-lecie istnienia.

Kaliski Klub był odpowiednikiem kawiarni literackiej a w swoich murach gościł ludzi pióra, aktorów i dziennikarzy, którzy spotykali się na dyskusjach, odczytach i rozmowach. Klub MPiK był wielokrotnie organizatorem wielu inicjatyw artystycznych (koncertów, wystaw). W swojej codziennej działalności czytelnia Klubu oferowała bogaty zestaw czasopism krajowych i zagranicznych (ok. 280 tytułów), a księgarnia — szereg nowości wydawniczych, płyt i reprodukcji. W Klubie MPiK prowadzono naukę języków obcych (w salkach specjalnie przygotowanych do lektoratów). Na dwudziestu kursach, czterystu czterdziestu słuchaczy uczyło się języka angielskiego, niemieckiego i francuskiego. Dzięki systematycznemu doskonaleniu metod nauczania, kaliski Klub MPiK stał się partnerem Britisch Council, Ośrodka Informacji i Kultury Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) oraz Czytelni Francuskiej31.

2. Amatorski ruch kulturalny wydarzenia i imprezy

Działania w zakresie upowszechniania kultury i sztuki poprzez amatorski ruch artystyczny miały swój wyraz w organizowanych na terenie województwa kaliskiego szerokiej gamy inicjatyw kulturalnych. W latach 1976-1980 liczba regionalnych imprez artystycznych była duża. Udział zespołów amatorskich był wydarzeniem kulturalnym w monotonnym życiu środowisk lokalnych, odgrywał ważną rolę w zaspokajaniu potrzeb kulturalnych. Z uwagi na szeroki zakres działalności upowszechnieniowej w województwie kaliskim, powołana została Wojewódzka Rada Upowszechniania Kultury, wsparta założeniami ogólnopolskiej akcji „Sojusz Świata Pracy z Kulturą i Sztuką”. Jej celem było dążenie do zwiększenia udziału ludzi pracy w korzystaniu z dóbr kultury, rozszerzenia oddziaływania kulturotwórczego klasy robotniczej na środowiska twórcze. Tym celom służyły akcje m.in. Przegląd Aktywności Kulturalnej Ludzi Pracy „Człowiek — Praca — Twórczość”. W Kaliszu na początku 1976 r. powołano Wojewódzki Komitet Organizacyjny Przeglądu. W województwie kaliskim Przegląd Aktywności Kulturalnej Ludzi Pracy pod hasłem „Człowiek — Praca — Twórczość” został zainaugurowany 25 kwietnia 1976 r. w Ostrowie Wlkp. Ogólnopolską akcję ogłosiła Centralna Rada Związków Zawodowych przy współudziale Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej i Ministerstwa Kultury i Sztuki. Etapy przeglądu obejmowały cały 1976 r.32 W podsumowaniu przeglądu, który odbył się zgodnie z przygotowanym kalendarzem wydarzeń kulturalnych, omówione zostały imprezy prezentujące dorobek twórczości amatorskiej różnych środowisk.

Zorganizowano m.in. I Wojewódzki PARA, festyn robotniczy w Gołuchowie, Wielkopolskie Rytmy Młodych w Jarocinie oraz szereg spotkań, konkursów i plebiscytów przygotowanych pod auspicjami związków zawodowych33. Jedną z największych imprez (pod względem organizacyjnym) prezentujących dorobek wszystkich dziedzin twórczości amatorskiej były Przeglądy Amatorskiego Ruchu Artystycznego (PARA). W 1976 r. po raz pierwszy Przegląd objął swym zasięgiem całe województwo kaliskie, odbył się w ramach Przeglądu Aktywności Kulturalnej Ludzi Pracy „Człowiek — Praca — Twórczość”. Imprezę zorganizował Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu, Wojewódzka Rada Związków Zawodowych (WRZZ), Kuratorium Okręgu Szkolnego, Towarzystwa Kulturalne Ziemi Kaliskiej. W 1976 r. zaplanowano dwa etapy: w I etapie — eliminacje rejonowe w 6 ośrodkach miejskich (w Kaliszu, Ostrowie Wlkp., Jarocinie, Krotoszynie, Sycowie i Wieruszowie); w II etapie — laureaci etapu rejonowego wzięli udział w koncercie finałowym34. Finał odbył się 25 kwietnia 1976 r. w Ostrowskim Domu Kultury, wśród kategorii zespołowych zaprezentowały się zespoły taneczne, instrumentalne i wokalne. Podsumowując I etap Wojewódzkiego PARA '76 — w eliminacjach rejonowych udział wzięli amatorzy z Krotoszyna, Sycowa, Ostrowa Wlkp. i Ostrzeszowa. Wysoki poziom prezentowały zespoły muzyczne, taneczne. W ostrzeszowskich eliminacjach jury wyróżniło dziecięcy zespół instrumentalno-wokalny z Sycowskiego Domu Kultury, w Krotoszynie wyróżnienie otrzymał zespół perkusyjny Zbiorczej Szkoły Gminnej w Krotoszynie, chór Szkoły Podstawowej nr 2 w Krotoszynie, zespół muzyczny „Krater” z Krotoszyńskiego Domu Kultury. Do finału wojewódzkiego także zakwalifikował się amatorski film pt. „Wycieczka do ZSRR”. Podczas rejonowych eliminacji w Sycowie najlepszym okazał się ludowy zespół pieśni i tańca ze Ślizowa35. Natomiast w Kaliszu do wojewódzkiego finału PARA '76 zakwalifikowano zespoły wokalne, muzyczne, amatorskie filmy, chóry, zespoły młodzieżowe i dziecięce z zakładów pracy, ludowe zespoły pieśni i tańca, które swój repertuar przygotowywali w macierzystych ośrodkach kultury. W finale wojewódzkim PARA '76, który odbył się 25 kwietnia w Ostrowskim Domu Kultury spotkali się najlepsi wykonawcy wyłonieni w eliminacjach rejonowych. W podsumowaniu PARA '76 odnotowano bardzo dużą aktywność poprzez: udział 320 zespołów amatorskich i 40 solistów — twórców36. W 1977 r. w II Wojewódzkim PARA nastąpił wzrost zainteresowania, poprzez udział w różnych kategoriach — taniec, śpiew, teatr, plastyka, obrzędy ludowe, film, fotografia.

Eliminacje rejonowe poszczególnych kategorii organizowano w ośrodkach kultury na terenie całego województwa m. in. w Wieruszowie (27.11.1977 r.) — eliminacje w kategorii zespołów tańca nowoczesnego i towarzyskiego; w Sycowie (5 oraz 6 marca 1977 r.) przegląd zespołów folklorystycznych, pieśni i tańca, kapel podwórkowych37.

Szeroka formuła festiwalu sprawiła jeszcze większą ilość chętnych w uczestnictwie. W Przeglądzie prezentowano ośrodki kultury, ogniska kulturalne z całego województwa, zwrócono uwagę na prezentację zespołów folklorystycznych z Kaliskiego38. Organizację eliminacji rejonowych PARA '77 powierzono ośrodkom kultury, domom kultury w całym województwie. W tym roku ze względu na liczny udział, nagrody i wyróżnienia przypadły wykonawcom w kategoriach sztuki ludowej, plastyki, rzeźby, filmu39. Wielki finał PARA '77 (24 kwietnia 1977 r.) zakończył się koncertem laureatów w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, w hallu teatru wyeksponowano prace artystów amatorów40.

W 1978 r. podczas III Wojewódzkiego PARA, aktywne okazały się amatorskie zespoły teatralne. Uczestniczyły dwa teatry lalkowe, dwa teatry szkolne oraz trzy kabarety. W koncercie galowym PARA '78 (9 maja 1978 r.) wystąpiły nagrodzone kabarety oraz teatry lalkowe41.

IV Wojewódzki PARA '79 odbył się w ramach wydarzenia „Konfrontacje 78/79” podsumowujące imprezy kulturalne województwa kaliskiego w 1978 i 1979 roku. Inicjatywa odbyła się jako forma współzawodnictwa placówek upowszechniania kultury. „Konfrontacje 78/79” ogłosiło Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Centralna Rada Związków Zawodowych (CRZZ). Przegląd miał charakter masowy i otwarty, stanowił płaszczyznę konfrontacji i współzawodnictwa ludzi różnych środowisk obdarzonych twórczą inwencją. W IV PARA — zaprezentowano dorobek amatorskich zespołów tanecznych, muzycznych, folklorystycznych, teatralnych oraz twórców indywidualnych42. W 1980 roku, V Wojewódzki PARA '80 został zainaugurowany konfrontacją teatrów amatorskich podczas jubileuszowych XX Kaliskich Spotkań Teatralnych. W tym roku festiwal zdominowały zespoły taneczne. Przegląd w tej kategorii odbył się w Ostrowskim Domu Kultury, zgłosiło się siedemnaście zespołów z Kaliskiego, które prezentowały 34 układy choreograficzne — według jury „na wysokim i wyrównanym poziomie”. Nagrody zespołowe otrzymały dwie grupy taneczne z WDK, przyznano także cztery nagrody indywidualne dla instruktorów i choreografów43.

W Jarocińskim Ośrodku Kultury, w ramach V PARA odbyło się biennale twórczości fotograficznej. Jury pod przewodnictwem Janusza Kostrzewskiego wysoko oceniło poziom prac. Nagrody przyznawano w kategoriach: fotografii pojedynczych — I miejsce dla Bogusława Szulca — autora zdjęcia „Alusia”, w kategorii zestawów fotograficznych — dla Władysława Dratkowskiego i Mirosława Jabłońskiego za „Trójwidzenie Ostrzeszowa”. Specjalną nagrodę przyznano klubowi fotograficznemu „AMATOR” z Międzyzakładowego Domu Kultury w Kaliszu. Również w Kępińskim Domu Kultury odbyło się biennale sztuki plastycznej oraz rękodzieła artystycznego. Nagrodzono twórców amatorów w plastyce, grafice i rysunku, natomiast w przeglądzie rękodzieła artystycznego wsi zorganizowanego przez WDK, Cepelię i WZKR. Nagrodę otrzymały Hafciarki z Goliny za hafty snutkowe44. Podczas V PARA '80 w Krotoszyńskim Domu Kultury odbyły się projekcje czternastu filmów amatorskich. Jury w składzie: Barbara Fibingier (WDK), Czesław Piskorski (WRZZ), Grzegorz Romanowski TVP-Poznań, Antoni Antkowiak TVP-Poznań nagrodziło autorów dwóch filmów: Wojciecha Krenza z Kalisza i Franciszka Konradego z Krotoszyna45. W relacji z VII Wojewódzkiego PARA '82, szczególnie dużo miejsca poświęcono plastyce w twórczości amatorskiej. Ruch amatorski w sferze malarstwa i rzeźby obejmował aktywność amatorów zrzeszonych w zespołach, klubach, ogniskach oraz artystów indywidualnych. W tworzeniu sztuk plastycznych płaszczyzną łączącą i polem konfrontacji osiągnięć i działań amatorów były okresowe przeglądy organizowane przez domy kultury. Te konfrontacje dawały okazję do wymiany doświadczeń, instruktażu. Wystawę prac plastyków amatorów (w ramach VII PARA) zorganizowano w WDK. Zaprezentowano wszystkie nurty twórczości nieprofesjonalnej. Najliczniejszą grupę stanowiła grupa plastyków — amatorów tzw. „samorodnych” twórców ludowych. W PARA '82 wystąpiło sześćdziesięciu twórców z Kaliskiego prezentujących prace w dwóch kategoriach — plastyki i rękodzieła artystycznego46.

Inną imprezą prezentującą amatorski dorobek artystyczny województwa kaliskiego były Dni Kultury, Oświaty, Książki i Prasy, w ramach których organizowano w maju i czerwcu liczne imprezy kulturalne. W 1976 r. Dni Kultury w Kaliszu zainaugurowały XVI Kaliskie Spotkania Teatralne (2 maja 1976 r.). Ożywienie kulturalne było widoczne w osiedlach mieszkaniowych, środowiskach wiejskich, ośrodkach wielkoprzemysłowych. Impreza przyjmowała postać uroczystych dni miast, konkursów, festynów, wystaw, organizowano także kiermasze książkowe. W ramach obchodów Roku Bibliotek i Czytelnictwa (1976 r.) inicjowano spotkania z pisarzami, publicystami, eksponowano dorobek wydawniczy Kaliskiego47. W Ostrzeszowie w ramach Dni Kultury władze miejscowe przy współudziale społeczeństwa zorganizowały w maju (1976 r.) dziewięciodniowe obchody Dni Ziemi Ostrzeszowskiej. Głównym organizatorem obchodów był Ostrzeszowski Dom Kultury. Do atrakcji kulturalnych należały obchody 100-lecia istnienia Ochotniczej Straży Pożarnej. Chętni, mogli obejrzeć jarmark staroci czy pokazy mody z różnych epok. Obchody Dni Ziemi Ostrzeszowskiej uświetniły występy artystyczne amatorskich zespołów oraz regionalne widowisko przygotowane przez zespół ludowy z Siedlikowa p.t. „Wesele siedlikowskie”. Zaprezentowano dawne przyśpiewki, pieśni, stare obrzędy i obyczaje. Odbyła się także biesiada literacka, a komenda Hufca ZHP zorganizowała Wielkopolski Festiwal Piosenki Harcerskiej w Ostrzeszowie48.

W maju 1978 r. odbyły się Dni Kultury, Oświaty, Książki i Prasy organizowane przez domy kultury, szkoły, kluby i biblioteki na terenie całego województwa Kaliskiego. Przygotowano szereg atrakcji spotkania z pisarzami, dziennikarzami, odbywały się koncerty, występy artystyczne oraz kiermasze wydawnictw49. Majowym Dniom Kultury w 1978 r. przyświecały dwa hasła: „Walka o prawo człowieka do pokojowego życia” oraz „Co uczyniliśmy, co uczynić należy aby Polska rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej”. Hasła te były przewodnimi motywami wszystkich imprez50.

W 1980 r. Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej zainicjowała w okresie maja i czerwca „Dni Kultury Ziemi Kaliskiej” w celu wypracowania formuły cyklicznych imprez kulturalnych w całym województwie. Dwumiesięczny program Dni Kultury przyniósł szereg propozycji, wśród których znalazły się plenerowe uroczystości — festyny związane z obchodami regionalnymi, środowiskowymi. W ramach Dni Kultury Ziemi Kaliskiej zaplanowano na terenie województwa festyny, podczas których prezentowano osiągnięcia kulturalne regionów, występy estradowe, widowiska regionalne.

Celem festynów było przybliżenie działalności kulturalnej, zaangażowanie placówek upowszechniania kultury. Imprezy organizowano pod auspicjami władz miejscowych, wojewódzkich i partyjnych. 24 i 25 maja 1980 r. zorganizowano w Żerkowie festyn robotniczy, w którym uczestniczyli mieszkańcy regionu. W bogatym dwudniowym programie wystąpiły: chór „Harmonia” ze Zdun, zespoły artystyczne dzieci i młodzieży, kapele ludowe, miało szereg innych inicjatyw kulturalnych prezentujących dorobek regionu51.

W Antoninie natomiast, na terenie Ośrodka Wypoczynkowego Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Turystycznej „Prosnavia”, 7 i 8 maja 1980 r. już po raz drugi odbył się w ramach Dni Kultury Ziemi Kaliskiej, festyn zorganizowany przez FTKZK, władze gminne Przygodzic, Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Gospodarki Turystycznej „Prosnavia”. W festynie uczestniczyło ponad 13 tysięcy ludzi. Najatrakcyjniejsze okazały się występy zespołów muzycznych, wśród których wyróżnił się zespół estradowy MERA-ZAP w Ostrowie Wlkp., w którym występowała młodzież z Zespołu Szkół Technicznych Zakładów Automatyki Przemysłowej w Ostrowie Wlkp. oraz Zespół Pieśni i Tańca z Siedlikowa. Jednak największą atrakcją imprezy był przelot i akrobacje samolotu GAWRON z Aeroklubu w Michałkowie52. Finał imprez przygotowanych podczas Dni Kultury Ziemi Kaliskiej odbył się w Gołuchowie 21 i 22 czerwca 1980 r. na terenie ośrodka sportowo-rekreacyjnego nad zalewem. Wśród organizatorów ostatniego festynu znaleźli się: FTKZK, WRZZ, Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego wraz z podległymi mu placówkami, a także RSW „Prasa — Książka — Ruch”, Wojewódzki Związek Spółdzielni Rolniczych „Samopomoc Chłopska” 53. Podczas gołuchowskiego festynu prezentowano dorobek kulturalny gmin Kaliskiego (wystąpiły zespoły amatorskie, a wśród nich m.in. z Gołuchowa, Pleszewa, Nowych Skalmierzyc, Dobrzycy, Chocza). Swój dorobek przedstawił także WDK, kaliski Międzyzakładowy Dom Kultury Przemysłu Lekkiego. Wystąpiły także profesjonalne zespoły estradowe. Dla dzieci przygotowano szereg konkursów, gier i zabaw. Specjalną atrakcją finału Dni Kultury Ziemi Kaliskiej była III Wojewódzka Impreza Konna pn. „Pogoń za lisem”54. Majowe imprezy kulturalne 1980 r. w porównaniu z latami poprzednimi, miały niższy poziom, co zauważył dziennikarz wnioskując wzrost poziomu i aktywności kulturalnej na terenie Kaliskiego. Organizatorami wszystkich spotkań była FTKZK, WDK, UW w Kaliszu, realizatorami natomiast kadra działaczy kulturalnych. Dni Kultury Ziemi Kaliskiej wykazały wysokie zaangażowanie społeczeństwa w prezentacjach dorobku kultury amatorskiej w Kaliskiem55.

Inną formę — mniejszą — miała impreza w kaliskim parku (w czerwcu 1984 r.) po hasłem „Wianki nad Prosną”, utrzymana w konwencji widowiska o tematyce nocy świętojańskiej. Organizatorzy wykorzystali w scenariuszu imprezy dawne opisy i przekazy dotyczące tego wydarzenia. Kaliska impreza cieszyła się dużym zainteresowaniem, wśród organizatorów był WDK56. Artykuł podsumowujący „Wianki nad Prosną” był formą rozważań nad kalendarzem letnich imprez kulturalnych w 1984 r. Autor zarzucał brak pomysłów organizatorskich dla imprez kulturalno-oświatowych w Kaliskiem57.

Założenia ogólnokrajowej akcji „Sojusz Świata Pracy z Kulturą”, realizowane na terenie województwa kaliskiego przejawiały się w zaangażowaniu i działalności kulturalnej w środowisku robotniczym. Wśród celów tej inicjatywy bardzo ważnym było zaciśnięcie więzów pomiędzy środowiskiem ludzi pracy a środowiskami twórczymi. Widoczne było to w organizowanych imprezach artystycznych przykładem mogą służyć Festyny Robotnicze „Włókniarskiej jesieni”. Festyny były formą pobudzającą aktywność kulturalną społeczeństwa, masowo skupiającą rzesze uczestników, były przykładem koordynacji działań między wieloma instytucjami nie tylko kulturalnymi. Od 1976 r. festynom patronowała redakcja „Ziemi Kaliskiej”, czyniąc z nich święto czasopisma regionalnego, impreza skupiała szerokie grono współorganizatorów m.in. FTKZK.

Festyny nawiązywały do tradycji podmiejskich „majówek” robotniczych, a podstawowym celem było stworzenie propozycji organizacji wypoczynku sobotnio-niedzielnego ludzi pracy. W 1976 r. 3-dniowy festyn robotniczy zorganizowano w dniach 25-27 czerwca nad Gołuchowskim Zalewem. Impreza przyciągnęła, tak jak zakładano, bardzo dużo ludzi. W bogatym programie znalazły się imprezy muzyczne (koncerty, występy kabaretów, kapel ludowych), widowiska nawiązujące do tradycji oraz szereg propozycji sportowo-rekreacyjnych58.

W następnym roku — 1977 festyn robotniczy przybrał formę bardziej odświętną, ponieważ odbył się w ramach obchodów dwudziestolecia tygodnika „Ziemia Kaliska”. Impreza trwała także trzy dni (24-26 czerwca 1977 r.). W festynie wzięło udział ponad 100 tys. ludzi, organizatorzy zaoferowali bogatą bazę imprezową — m.in. 3 stałe sceny estradowe, na których swój dorobek artystyczny prezentowały amatorskie zespoły artystyczne z całego województwa kaliskiego (zespoły muzyczne, chóry, soliści, kapele ludowe, orkiestry dęte, recytatorzy, kabarety amatorskie). Dużym zaangażowaniem wykazały się: Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej, PTTK, WOSiR, Federacja Sportu organizując zabawy i gry ruchowe, zawody sportowe i pokazy59. W 1978 r. Festyn Robotniczy w Gołuchowie odbył się (23-25 czerwca) pod hasłem „Festyn Robotniczy Cepeliada”, był niemal powtórzeniem dwóch ostatnich lat. W tym roku zwrócono szczególną uwagę na prezentację twórczości ludowej, występowały zespoły prezentujące tradycje regionalne. Wśród organizatorów festynu, jak co roku była FTKZK oraz WRZZ i redakcja „Gazety Zachodniej”60.

W 1979 r. 17 czerwca odbył się Wielki Festyn Dziecięcy w Antoninie w ramach Międzynarodowego Roku Dziecka. Patronowała mu redakcja „Ziemi Kaliskiej”, Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Gospodarki Turystycznej „Prosnavia”, przy współudziale U.M. w Ostrowie Wlkp., U.M.iG. w Ostrzeszowie, U.G. w Przygodzicach. Ze względu na charakter imprezy, wśród atrakcji dla dzieci przygotowano imprezy muzyczne, pokazowe obozowisko harcerzy (zaprezentowane przez szczep „Watra” z Liceum Ogólnokształcącego w Ostrzeszowie), turniej wiedzy o regionie, konkurs plastyczny „Moje wakacje”. Atrakcją były kursujące po terenie festynu „mini — tramwaje” oraz kolejka „Pixi — Dixi”61.

Tradycyjnym okazał się festyn robotniczy w Gołuchowie, zorganizowany 22-24 czerwca 1979 r., przez redakcję „Ziemi Kaliskiej” i z okazji 20-lecia miesięcznika społecznokulturalnego „Południowa Wielkopolska”. Impreza odbyła się na terenie ośrodka wypoczynkowo-rekreacyjnego w Gołuchowie.

Dla uczczenia jubileuszu 35-lecia PRL, w województwie kaliskim zaprezentowano osiągnięcia poszczególnych miast i gmin. Festyn zainaugurował koncert estradowy „Kwiaty na 35-lecie” w wykonaniu zespołów wokalno-instrumentalnych, tanecznych i folklorystycznych działających w WDK, MzDK, MDK. Na dwóch pozostałych estradach swój dorobek kulturalny prezentowały poszczególne ośrodki kulturalne Kaliskiego.

Podczas trzydniowej imprezy przygotowano również atrakcje sportowe gry sprawnościowe, zawody62. W 1980 r. festyn odbył się w ramach Dni Kultury Ziemi Kaliskiej w poszczególnych miejscowościach. Po 5-letniej przerwie, w 1985 r., redakcja „Ziemi Kaliskiej” zorganizowała dwa Festyny „Ziemi Kaliskiej” (7 i 8 listopada) w Żerkowie i Raszewach. Przygotowano konkursy, zabawy, widowiska estradowe, prezentowano kulturę regionalną, w imprezie uczestniczyli mieszkańcy całego województwa63.

Wśród wydarzeń kulturalnych ukazujących działalność i dorobek amatorskiego ruchu artystycznego odnotowanych w artykułach „Ziemi Kaliskiej” była „Włókniarska Jesień Kulturalna” — był to cykl imprez przygotowanych przez Wojewódzką Radę Związków Zawodowych i Międzyzakładowy Dom Kultury Pracowników Przemysłu Lekkiego w Kaliszu. W 1978 r. Włókniarska Jesień Kulturalna odbywała się od 18 do 24 września. W ramach imprezy przygotowano dla środowiska pracowników przemysłu lekkiego szereg spotkań z pisarzami, zorganizowano kiermasz książek z wieloma nowościami wydawniczymi oraz wystawy. W 1978 r. Włókniarska Jesień Kulturalna inaugurowała rok kulturalno-oświatowy 1978/1979. Akcentem końcowym był Festyn Włókniarski na stadionie KS „Włókniarz” (24.IX.1978 r.). Wśród imprez były konkurencje sportowe i rekreacyjne oraz występy muzyczne i taneczne przygotowane przez amatorski ruch artystyczny z MzDK i innych placówek kulturalnych64.

W 1980 roku Włókniarska Jesień Kulturalna odbyła się po raz czwarty i trwała od 6 do 15.X.1980 r. Składała się z cyklu imprez organizowanych, jak co roku, przez MzDK w Kaliszu adresowanych do załóg siedmiu kaliskich zakładów włókienniczych. Jak określili organizatorzy — „odmiennie od innych lat, w 1980 roku impreza miała charakter maratonu kulturalnego”, który odbywał się zgodnie z zaplanowanym kalendarzem:

Włókniarską Jesień Kulturalną zamknął dzień humoru i satyry (15 października). Gośćmi MzDK byli artyści „Studia 202”, Polskiego Radia i TV we Wrocławiu65.

Odmienną a zarazem ciekawą formą imprezy był Wojewódzki Przegląd „Teatrów przy kawie”. Pierwszy raz impreza odbyła się 24 października 1976 r. w WDK. W przeglądzie uczestniczyły amatorskie zespoły teatralne, działające głównie w miejskich klubach „Ruch”. Charakterystyczną cechą działalności „Teatrów przy kawie” było tworzenie przy minimalnym nakładzie środków inscenizacyjnych, formy teatralnej. Przeważały propozycje form słownomuzycznych opartych o twórczość patriotyczną, formy publicystyczne np. listy młodzieży do redakcji pism. W przeglądzie pierwsze miejsce zdobył Klub „Ruch” z Chlewa za przedstawienie pt. „Wół”66. II Wojewódzki Przegląd „Teatrów przy kawie” odbył się w 1977 r. także w WDK. Uczestniczyło w nim trzynaście zespołów żywego słowa. Jury pod przewodnictwem Waldemara Wilhelma (dyrektora kaliskiego teatru) nagrodziło pucharem ZW ZSMD zespół z Klubu „Ruch” w Galewicach za spektakl „Testament dzień Hiroszimy” a gospodyni Klubu — Eugenia Żurek otrzymała dyplom uznania67. Znacznie mniej, bo tylko dziewięć zespołów teatralnych uczestniczyła w III Przeglądzie, który odbył się 18 marca 1979 r. w kaliskim WDK. Jury oceniało trafność wyboru tekstów literackich, właściwą interpretację, umiejętność dyskusji z odbiorcami. W konfrontacjach dominowały spektakle oparte o samodzielnie opracowane scenariusze. Jury określiło wysoki poziom propozycji. Nagrody otrzymali: Teatr Dziecięcy z Tykadłowa za spektakl „Dzieci oskarżają”, Teatr z Mroczenia za spektakl „Bronka” i Teatr z Chlewa (po raz drugi), tym razem za sztukę S. Grochowiaka pt. „Kaprysy Łazarza”68.

ROZDZIAŁ IV Sztuki plastyczne

1. Ludzie plastyki

Aktywność kulturalna województwa kaliskiego pobudzała do rozwoju środowisko plastyków. Sztuki plastyczne tworzone zarówno przez profesjonalnych jak i nieprofesjonalnych artystów odnotowywano jako wydarzenia kulturalne na łamach „Ziemi Kaliskiej”. Lata 1976-1985 były okresem dalszego rozkwitu działalności środowisk twórczych. Efekty tej pracy miały oddźwięk poprzez działalność wystawienniczą na terenie całego województwa. Duże zasługi w rozwoju sztuk plastycznych miał, działający od 1975 r. kaliski Oddział Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP), który inspirował aktywność środowiska plastyków w skali całego województwa kaliskiego.

Jedną z pierwszych inicjatyw kaliskich plastyków był pomysł stworzenia w Kaliszu metodycznej galerii polskiej sztuki współczesnej, w której planowano wyeksponować prace reprezentujące główne tendencje polskiego malarstwa w okresie powojennym1. Od początku działalności prezesem zarządu kaliskiego Oddziału ZPAP był Władysław Kościelniak, który ponownie na to stanowisko został wybrany 11 października 1980 r. na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym Związku. Działający samodzielnie od 1974 r. kaliski oddział liczył 28 członków, w tym 16 osób z Kalisza, 7 z Ostrowa Wlkp., 2 z Kępna i po jednym członku z Ostrzeszowa, Wieruszowa i Jarocina. W latach 1977-1980 kaliski oddział ZPAP zorganizował 12 wystaw indywidualnych artystów, był współorganizatorem plenerów plastycznych, podczas których powstało 170 prac. Prace prezentowano na wystawach krajowych i zagranicznych, okręgowych i lokalnych, ich autorzy otrzymywali nagrody i wyróżnienia. Związek był inicjatorem wystawy plakatu teatralnego, która towarzyszyła jubileuszowym XX Kaliskim Spotkaniom Teatralnym. Jedynym, ale bardzo poważnym problemem był brak pracowni2.

Trzy lata później — 19 lutego 1983 r. odbyło się kolejne zebranie sprawozdawczowyborcze kaliskiego oddziału ZPAP, na którym wybrany został nowy zarząd w jego skład weszli: Andrzej Niekrasz (przewodniczący), Zofia Urbanowicz, Zygmunt Baranek i Franciszek Przybylski. Spośród 30 członków kaliskiego oddziału ZPAP 16 mieszkało i działało w Kaliszu, 5 w Ostrowie Wlkp., po 3 w Kępnie i Jarocinie, 2 w Ostrzeszowie i 1 w Wieruszowie. W sprawozdaniu z 3-letniej działalności stwierdzono zbyt małe zaangażowanie, które wynikało z braku informacji na temat działalności artystycznej i wystawienniczej niektórych członków. W latach 1980-1983 kaliscy plastycy uczestniczyli w 30 wystawach (5 wystaw zbiorowych, 14 indywidualnych, 11 wystaw jednego obrazu) eksponując w sumie ponad 260 prac. Problemem, który od lat utrudniał pracę plastyków stanowił brak pracowni, tylko 9 członków kaliskiego oddziału posiadało własne pracownie (ok. 30%). W trakcie zebrania dyskutowano nad organizacją w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej wystaw prac kaliskich plastyków. Propozycję organizacji wystawienniczej zaoferowało także Biuro wystaw Artystycznych. Poruszano również sprawę projektu utworzenia w Kaliszu Galerii Tadeusza Kulisiewicza3. Wkład w życie plastyczne na terenie województwa kaliskiego wnosiły wybitne osobowości artystyczne sławne nie tylko w regionie, ale w kraju i zagranicą. Wśród osób z kręgu kaliskiego środowiska plastycznego był Wacław Kurek, bardziej znany i doceniany zagranicą niż w regionie. Około 1000 jego prac trafiło do krajów Europy i Ameryki. Jeden z cykli obrazów z 1981 r. artysta poświęcił polskiemu kompozytorowi Fryderykowi Chopinowi4. Wacław Kurek proponował sztukę prostą i czytelną był pejzażystą kolorystą w jego pracach przeważały motywy górskie i krajobraz Kalisza. Zmarł 31 października 1981 r.5

Starsze pokolenie kaliskich plastyków powracało w swych pracach tematami do czasów okupacji hitlerowskiej. Jednym z nich był Mieczysław Kościelniak, kaliszanin mieszkający w Warszawie. W swoich grafikach przedstawiał własne przeżycia z obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, często też wracał tematyką do rodzinnych stron — Kalisza. Był twórcą prac — cykli dotyczących starożytności6. Brat Mieczysława — Władysław Kościelniak prężnie działał w kaliskim środowisku plastycznym, tworzył prace z dziedziny malarstwa, grafiki i rysunku. Wśród stylów grafiki tworzył kolekcje ekslibrisów, w swoich pracach dokumentował historię Kalisza i regionu7.

Adam Młodzianowski, ur. 14 sierpnia 1917 r. w Kaliszu, wychowanek Gimnazjum im. T. Kościuszki w Kaliszu, w 1971 r. został mianowany docentem na wydziale architektury na Krakowskim Uniwersytecie. Uprawiał grafikę małych form (drzeworyt, ekslibris, ilustracje książkowe). Jako architekt wnętrz był autorem projektów wnętrz zabytkowych i muzealnych ekspozycji („Historia Wawelu” — 1953; „Skarbiec na Wawelu” — 1963; „Sztuka Wschodu” — 1964) Uczestniczył w wielu międzynarodowych wystawach sztuki polskiej, (6 indywidualnych). W kraju natomiast zorganizował 24 wystawy. W 1962 r. na Międzynarodowej Wystawie Ekslibrisu w Paryżu zdobył brązowy medal. Wiele drzeworytów Młodzianowskiego zachowało się w zbiorach muzeów krajowych i zagranicznych. Kaliskie MOZK w swych zbiorach zachowało kilka prac, które zaprezentowano na zbiorowej wystawie plastyków — kaliszan (z ostatniego 40-lecia). A. Młodzianowski zmarł w Londynie 14 kwietnia 1985 r.

Zygmunt Karolak, kolejny artysta z Kalisza (ur. 1905 r. w Kościelcu), wychowanek Liceum im. T. Kościuszki, absolwent ASP w Krakowie, malarz, grafik, rysownik. W latach 30. stworzył szereg prac poświęconych Kaliszowi (np. akwarele „Ziemia Kaliska”, „Świt nad Kaliszem”, „Prosną”, „Kościół Reformatów w Kaliszu”, „Na kaliskich łęgach”, „Kaliskie zboże”. W latach 1953-1975 kierował katedrą grafiki w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku. Malował krajobrazy i portrety, sceny rodzajowe z motywami życia rodzinnego, zabawy, tańca, teatru, podróży. W 1981 r. obchodził 50-lecie pracy twórczej, z tej okazji Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych przygotowało w Pałacu Sztuki w Krakowie wystawę malarstwa i rysunku artysty9.

Projektowaniem wnętrz zajmował się ostrowski plastyk Franciszek Przybylski. Jako członek ZPAP, miał na swoim koncie do 1981 r. projekty wnętrz zajazdów „Podjadek” w Górznie, „U Huberta” w Brzeziu, „Za miedzą” w Chojęcinie10.

Ważną postacią, która wpisała się w karty historii życia kaliskiego środowiska plastyków był Tadeusz Kulisiewicz, grafik, który opuścił rodzinne miasto już w 1923 r. Artysta nigdy jednak nie zerwał kontaktów z Kaliszem.

2. Wystawiennictwo

Wystawiennictwo było jedną z form uczestnictwa w kulturze. Prężnie działające środowisko plastyczne dawało możliwości obrazowania tej inicjatywy. Aktywność plastyków wspierana była mecenatem władz wojewódzkich, pomoc niosły również organizowane plenery artystyczne na terenie województwa kaliskiego. Organizacją wystaw zajmowały się różne instytucje kulturalne, które stwarzały możliwości upowszechniania kultury poprzez sztukę plastyczną. Działalność plastyczną wyrażali nauczyciele plastyki. Na przełomie maja i czerwca 1976 r. w ostrowskim Klubie Nauczyciela Związku Nauczycielstwa Polskiego zorganizowano wystawę prac malarstwa i grafiki nauczycieli wychowania plastycznego z całego województwa kaliskiego. Wystawa była pokłosiem przeglądu plastyki nauczycielskiej, który zorganizowało Kuratorium Oświaty i Wychowania w Kaliszu oraz Oddział Związku Nauczycielstwa Polskiego w Kaliszu11. W 1979 r. odbył się IV Przegląd Twórczości Plastycznej Nauczycieli zorganizowany (jak w 1976 r.) w Klubie Nauczyciela ZNP w Ostrowie Wlkp. Na wystawie, swój dorobek artystyczny prezentowało 24 nauczycieli z całego województwa Kaliskiego, wyeksponowano 94 prace z dziedziny malarstwa, grafiki, rzeźby i tkactwa artystycznego12.

Innym przedsięwzięciem Klubu ZNP w Ostrowie Wlkp. było otwarcie w dniu 18 września 1976 r. wystawy karykatur, autorstwa ostrowianina Edwarda Marszałka (pseudonim — „EMARA”), który w latach 1947-1949 był scenografem w kaliskim Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego. Wystawa obejmowała 106 prac plastycznych, wśród których znalazły się karykatury Stefana Jaracza, Wojciecha Wysockiego, Aleksandra Bardiniego, Mieczysławy Ćwiklińskiej, Tadeusza Fijewskiego13.

W 1981 r. z okazji 25-lecia ruchu plastycznego w Ostrowie Wlkp. zorganizowano w „Galerii 80” przy Ostrowskim Domu Kultury wystawę prac malarstwa, grafiki i rzeźby. Prezentowane prace były rocznym dorobkiem artystycznym ostrowskich grup plastyków, wśród których istniały: grupa plastyków nauczycieli (z siedzibą w Klubie Nauczyciela ZNP), grupa młodych twórców (działających przy klubie WSS), grupa plastyczna kolejarzy, grupa młodzieży szkolnej. Ostrowska „Galeria 80” powstała z inicjatywy młodych twórców na czele której stał Tadeusz Grzegorzewski14.

Biuro Wystaw Artystycznych (BWA)

Kaliskie Biuro Wystaw Artystycznych utworzono jesienią 1977 roku. Odgrywało ono szczególną rolę w dziedzinie kaliskiego wystawiennictwa. Potrzeba stworzenia takiej instytucji wynikała z braku w Kaliszu placówki, która mogłaby planować wernisaże wystaw, wnosząc duży udział w życie kulturalne Kalisza i całego województwa kaliskiego. Problemem dla BWA był brak stałego salonu wystawowego, w którym byłyby organizowane wystawy. Mimo trudności lokalowych, w grudniu 1977 roku odbyła się pierwsza wystawa zorganizowana w Kombinacie PGR w Raszewach. Ekspozycja była pokłosiem dwóch plenerów w okolicach regionu żerkowskiego, w którym uczestniczyli plastycy zrzeszeni w kaliskim oddziale Związku Polskich Artystów Plastyków. W ciągu całego 1978 roku Biuro zorganizowało ponad pięćdziesiąt wystaw (prawie jedna na tydzień), na terenie całego województwa kaliskiego, które cieszyły się dużym zainteresowaniem, co wynika z faktu, że przeciętnie każdą wystawę obejrzało od 1 do 5 tysięcy osób. BWA organizowało wystawy m.in. w Kaliszu, Ostrowie Wlkp., Jarocinie, Krotoszynie i Pleszewie. Duże zainteresowanie działalnością BWA sprawiło, że wojewódzkie władze opracowały plan utworzenia w Kaliszu galerii sztuki współczesnej z siedzibą w lokalu przy ul. Waryńskiego15.

Dla uczczenia jubileuszu dwudziestoletniej pracy artystycznej kaliskiego artysty Andrzeja Niekrasza, BWA zorganizowało 24 kwietnia 1979 r. w Salonie Wystawowym MOZK wystawę retrospektywną jego prac. Podczas uroczystego otwarcia ekspozycji, artysta otrzymał od wicewojewody kaliskiego Jana Kolendy odznakę Zasłużonego Działacza Kultury oraz list gratulacyjny od wojewody kaliskiego16. W 1983 r. Andrzej Niekrasz uczestniczył w ogólnopolskim konkursie p.t. „Wojsko w plastyce 40-lecia LWP”, gdzie zdobył nagrodę za grafikę o tematyce batalistycznej. Pokłosiem konkursu była wystawa prac w warszawskiej galerii „Zachęta”17. Dwa lata później, w 1985 r., Andrzej Niekrasz ponownie uczestniczył w konkursie plastycznym, tym razem z okazji 30-lecia podpisania Układu Warszawskiego. Otrzymał jedną z trzech głównych nagród za pracę, którą była seria grafik o tematyce martyrologicznej p.t. „Oświęcim pierwszy dzień wolności”, „Słup graniczny nad Odrą”, „Ostatni salut”, „Kierunek Berlin”, „Zaślubiny”, „Zdobycie Raichstagu”, „Byliśmy tu, jesteśmy, będziemy” i „Dzień zwycięstwa”. W warszawskiej „Zachęcie”, 6 maja 1985 r. została otwarta pokonkursowa Ogólnopolska Wystawa Twórczości Artystycznej18.

W 1980 roku kaliskie BWA było inicjatorem wystawy p.t. „Sztuka czeska XX wieku”. Ekspozycję stanowiła kolekcja obrazów pochodząca z Galerii Środkowoczeskiej w Pradze. W prezentowanym malarstwie dominował nurt realistyczny, czeska szkoła portretu i pejzażu. Wystawę przygotowano w MOZK, dzięki współpracy BWA z Czechosłowackim Ośrodkiem Kultury i Informacji w Warszawie. W wernisażu uczestniczył sekretarz ambasady Czechosłowackiej, wicedyrektor Czechosłowackiego Ośrodka Kultury i Informacji w Warszawie — Mirosław Horych. Uroczystość uświetnił mały koncert kameralny Kwartetu Koszyckiego. Dyrektor BWA w Kaliszu — Krzysztof Jerzyk, przedstawił plany działalności BWA w najbliższej przyszłości, poruszył kwestię braku stałej galerii, który był najistotniejszym problemem w realizacji zamierzeń organizowania wystaw przez Biuro19.

14 czerwca 1983 r. w Ostrowie Wlkp. rozpoczęła działalność Galeria Plastyki Współczesnej filia kaliskiej BWA, z siedzibą w jednej z kamienic przy Rynku. Placówka, którą kierowała Ewa Matecka, miała spełniać rolę galerii premier. Pierwszą wystawą w Galerii była ekspozycja malarstwa i grafiki Tadeusza Grzegorzewskiego. Tematyka prac malarskich obejmowała portret psychologiczny współczesnego człowieka, grafika obrazowała literackość w liryckiej grotesce — pornografię20. W 1984 roku ostrowska galeria BWA zorganizowała dwie równorzędne wystawy prac największych plastyków Ziemi Kaliskiej — Tadeusza Kulisiewicza i Zbigniewa Karolaka21.

Brak salonu wystawowego BWA w Kaliszu znalazł swój koniec w roku 1985, gdy w kamienicy (budynek, w którym odbywały się spotkania loży masońskiej w XVIII w.) u zbiegu ul. Rapackiego i pi. Św. Józefa, utworzono salon BWA. Wnętrza salonu zaprojektował Zygmunt Baranek w stylu uniwersalnym, przygotowanym do prezentacji wszystkich dziedzin, epok i kierunków w sztuce. W planie galerii była wystawa poświęcona Tadeuszowi Trepkowskiemu — twórcy polskiego plakatu politycznego oraz laureatom nagrody jego imienia. Ekspozycję przygotował Władysław Serwatowski a towarzyszyć jej miało sympozjum na temat sztuki plakatu politycznego w 40-leciu PRL. Galeria BWA w ramach swej działalności planowała od 1985 roku organizowanie zajęć z dziećmi, cykle wykładów o sztuce, wyjazdy na wystawy ogólnokrajowe22.

Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej (MOZK)

Trwały i znaczący element kultury narodowej i regionalnej województwa kaliskiego wnosiło MOZK, jako największa organizacyjnie placówka muzealna województwa.

Swą działalnością i rozwojem stworzyła warunki upowszechniania wiedzy o kulturze i historii regionu. MOZK stanowiło oparcie dla miłośników i badaczy kultury Kaliskiego (z dniem 1 stycznia 1976 r. otrzymało statut placówki). Obok działalności w zakresie gromadzenia i ochrony dóbr kultury narodowej, muzeum zajmowało się organizowaniem ekspozycji muzealnych. Swoją działalność wystawienniczą prowadziło w dwóch kierunkach: organizowania wystaw stałych (archeologiczna — rodowód Kalisza, historyczna — dzieje miasta i etnograficzna — kultura materialna i duchowa wsi) oraz wystaw czasowych, na których prezentowano twórczość plastyków środowiska kaliskiego, ekspozycje dzieł malarskich (okresów XVIII, XIX i XX wieku) i prac rzeźbiarskich. 20 lipca 1976 r. Muzeum przygotowało historyczną wystawę pt. „Z tradycji walk narodowo-wyzwoleńczych na Ziemi Kaliskiej”. Scenariusz wystawy przygotowała W. Kunicka, oprawę plastyczną Władysław Kościelniak. Ekspozycja mieściła się w nowo otwartym budynku MOZK przy ul. Kościuszki w Kaliszu23.

Pod koniec 1977 r. planowano rozbudowę muzeum w Dziale Historii historię klasy robotniczej, utworzenie działu grafiki i rysunku twórców PRL (od 1945 r.). Jednak najistotniejszym pomysłem była inicjatywa utworzenia działu historii włókiennictwa (z siedzibą w gmachu kolegium jezuickiego)24. Po trzech latach przerwy wrócił pomysł utworzenia muzeum przemysłu i klasy robotniczej. W przygotowaniach ekspozycji miały wziąć udział zakłady pracy z Kaliskiego, celem przedsięwzięcia było pokazanie tradycji przemysłu kaliskiego, rodowody robotnicze, kształtowanie postaw ludzi pracy. Zgodnie z projektem muzeum miało być usytuowane we wschodniej części budynku dawnej manufaktury sukna Fiedlera w Opatówku. Przewidywano 3 ekspozycje stałe: historii włókiennictwa, garbarstwa oraz budowy fortepianów25.

30-lecie pracy artystycznej Władysława Kościelniaka było okazją do specjalnej ekspozycji dorobku artystycznego kaliskiego grafika i rysownika w MOZK. W trakcie wernisażu w styczniu 1977 r. Władysław Kościelniak otrzymał za swoją działalność odznakę za „Zasługi w rozwoju województwa kaliskiego”, dyplom uznania oraz nagrody przyznane m.in. przez Ministra Kultury i Sztuki, medal Rabindranatha Tagore (przyznany przez Calcutta Art. Sciety), odznakę „Zasłużonego działacza kultury” oraz tytuł „Honorowego Obywatela miasta Kalisza”26.

Władysław Kościelniak miał w 30-letnim dorobku ponad 130 wystaw w kraju i zagranicą. Jubileuszowa wystawa została otwarta 12 stycznia 1977 r. Wśród prac dominowały, malarstwo olejne (pejzaże), rysunki piórkiem, grafika, plakat oraz cykle ekslibrisów. Podczas otwarcia, wśród licznych nagród W. Kościelniak otrzymał od kaliskich działaczy PTTK odznakę Honorowego Przewodnika PTTK za pracę nad rekonstrukcją starego Kalisza27.

Dla uczczenia 60 rocznicy Rewolucji Październikowej MOZK zorganizowało w październiku 1977 r. wystawę pt. „Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa”. Autorem scenariusza ekspozycji był dr Julian Kaczmarek z Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi oraz Izydor Hałas — dyrektor Muzeum Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi. Ekspozycja była przypomnieniem wydarzeń historycznych z 1917 r. — przebieg walk, bolszewickie zwycięstwo oraz powstanie państwa sowieckiego. Wystawa powstała dzięki współpracy trzech muzeów MOZK w Kaliszu, Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, Łódzkiego Muzeum Ruchu Rewolucyjnego. Eksponowane prace tworzyły reprodukcje zdjęć dokumentalnych, reportaży, dzieł sztuki oraz kopie historycznych dokumentów28.

Inną formę wystawienniczą zaprezentowało MOZK na przełomie sierpnia i września 1978 r. Była to wystawa rzeźb Aliny Szapocznikow, w której wyeksponowano 15 (spośród 450 istniejących prac), stanowiły one fragment dorobku rzeźbiarki. Prezentowane działa pochodziły z 1960 r., kiedy nastąpił przełom w twórczości Aliny Szapocznikow — artystka odeszła od aluzji, zbliżyła się do form przedmiotowych, ludzkich. Rzeźby udostępniło Muzeum Sztuki w Łodzi.

W lutym 1979 r. w Kaliszu zorganizowano w MOZK prace malarstwa i grafiki Jana Tarasina, kaliszanina, absolwenta ASP w Krakowie, laureata wielu nagród i wyróżnień. Mieszkał w Warszawie, należał do tzw. Grupy Krakowskiej. Kaliska wystawa stanowiła przekrój twórczości Tarasina ukazała rozwój jego techniki, dążenie do syntezy i skrótu.

Natomiast 18 lipca 1979 r. MOZK zorganizowało dwie równorzędne wystawy, które stanowiły studium przemian sztuki współczesnej tworzonej przez kaliskich artystów oraz przemiany motywów regionalnych. Pierwsza ekspozycja zatytułowana „Grafika i rysunek artystów PRL” (z okazji 35-lecia Polski Ludowej) była uzupełnieniem drugiej wystawy pt. „Malarstwo — grafika — rzeźba” prezentującej twórczość kaliskiego środowiska plastyków. Prace pierwszej ekspozycji pochodziły ze zbiorów kaliskiego muzeum, natomiast druga ekspozycja obejmowała dzieła kaliskich artystów, działających w Kaliskim Oddziale ZPAP. Wśród czołowych artystów trzydziestopięciolecia znalazł się Tadeusz Kulisiewicz30.

Z okazji jubileuszu osiemdziesiątych urodzin Tadeusza Kulisiewicza MOZK zorganizowało wystawę grafik i rysunku artysty, która ukazywała etapy twórczości jubilata. Wśród prac zgromadzono cykle z Teki Szlemberskiej, prace z podróży do Chin, Indii, Meksyku, Brazylii, obrazujące całą drogę twórczą artysty, doskonałość jego techniki. Ekspozycja była jedną z ważniejszych wydarzeń kaliskiego muzeum w 1979 r. W wernisażu wystawy uczestniczył Tadeusz Kulisiewicz, który odwiedził Kalisz w dniach 3-5 grudnia 1979 r., a także przedstawiciele władz Kalisza i województwa. Uroczystość uatrakcyjnił aktor (także kaliszanin) — Wojciech Siemion recytując Tadeuszowi Kulisiewiczowi wiersz zadedykowany Mistrzowi przez Jarosława Iwaszkiewicza. Tadeusz Kulisiewicz w trakcie pobytu w Kaliszu otrzymał od władz miasta medal pamiątkowy wybity specjalnie z okazji osiemdziesiątych urodzin Mistrza i jego wizyty w Kaliszu31. Twórczość Tadeusza Kulisiewicza znana była nie tylko w Polsce, ale również poza granicami kraju Włochy, Belgia, Francja, Holandia, NRD, Meksyk, Brazylia, RFN, Rumunia, Indie, Kuba. Uznanie twórczości artysty miało wyraz wśród licznych nagród, wyróżnień i odznaczeń (m.in. nagrody państwowe, Order Budowniczego Polski Ludowej, Order Sztandaru Pracy I klasy, nagrody UNESCO, Złoty Medal Towarzystwa Artystycznego w Kalkucie32.

Kaliską jubileuszową (osiemdziesiąta rocznica urodzin) wystawę grafik i rysunków T. Kulisiewicza poprzedziła retrospektywna wystawa grafiki „Moje spotkania” zorganizowana w warszawskiej „Zachęcie”. W uroczystym otwarciu ekspozycji 29 października 1979 r. uczestniczyli miłośnicy twórczości Kulisiewicza oraz kierownik wydziału Kultury KC PZPR — Bogdan Gawroński, wiceminister kultury i sztuki Antoni Juniewicz. Jubileuszowa wystawa obejmowała około 400 prac z najważniejszych 14 cyklów rysunkowych twórcy, prezentowała kunszt artysty, drogę twórczą oraz różnorodność treści dzieł33.

W grudniu 1980 r. MOZK zorganizowało wystawę prac Leona Wyczółkowskiego. Ekspozycja liczyła około 100 prac, będących fragmentem z kolekcji znajdujących się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy. W kaliskiej ekspozycji przedstawiono etapy rozwoju artysty, jego różnorodność zainteresowań. Wśród prac na wystawie pokazano cykle: „Wawel”, „Lublin”, „Gdańsk”, motywy drzew, kwiatów. Dzieła Leona Wyczółkowskiego obejmują — prace olejne, akwarele, pastele, tempery, tusze, rysunki, szkicowniki, grafiki34.

W czerwcu 1983 r. MOZK zaprezentowało malarstwo, artystów zwanych prowincjonalnymi. Wystawa pt. „Prowincjonalny portret polski XVIII — XX wiek” ukazywała dzieła pochodzące ze zbiorów własnych kaliskiego muzeum. Ekspozycja składała się z trzech części. W pierwszej wyeksponowano kolekcję portretu sarmackiego (wizerunki rodziny Walewskich z Tubądzina) — produkowanych, na zamówienie, przez malarzy — rzemieślników. Portrety charakteryzowały się płaskim, graficznym ujęciem. Drugą część wystawy stanowiły portrety mieszczańskie, pochodzące z końca XIX wieku, preferowany był rodzaj malarstwa w ujęciu fotograficznym (fascynacja fotografią). Wśród obrazów zaprezentowano portrety rodziców kaliszanina Stefana Szolc-Rogozińskiego oraz portrety pędzla Józefa Balukiewicza. Trzecia część ekspozycji obejmowały dzieła pochodzące z okresu międzywojennego XX WIEKU. Przeważało malarstwo awangardowe, wśród prac wyeksponowane zostały trzy portrety autorstwa Jerzego Wronowskiego. Całą wystawę zamykał portret pochodzący z 1938 r. pt. „Portret Barbary Kranc”35.

W listopadzie 1983 r. kaliskie muzeum po raz kolejny było autorem wystawy prac kaliskiego malarza — Zygmunta Karolaka. Wyeksponowano dzieła zróżnicowane tematycznie i plastycznie, tworząc przekrój twórczości artysty. Wśród zaprezentowanych prac zalazły się: portret kobiety „W ruchu”, krajobrazy wiejskie i miejskie, obrazy batalistyczne, studia koni, martwa natura, cykle prac pt. „Don Kichot” oraz prace rysowane węglem. W wernisażu wystawy uczestniczył Zygmunt Karolak oraz jego przyjaciele kaliszanie i prezydent Kalisza — Andrzej Spychalski36.

W kwietniu 1984 r. MOZK przygotował wystawę pt. „Malarstwo i rzeźba doby baroku”. Eksponaty pochodziły ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu. Wystawę przygotowały — Aleksandra Więcka, pracownik Działu Rzeźby poznańskiego muzeum oraz Joanna Dziubkowska z Działu Malarstwa. Eksponowane dzieła to malarstwo i rzeźba pochodzące z okresu baroku, odkryte po drugiej wojnie światowej w magazynach poznańskiego muzeum. Wśród prac prezentowanych na kaliskiej wystawie znalazło się malarstwo sakralne, portretowe artystów: Antoniego Moliera i Hermana Horna oraz rzeźby — m.in. postaci Jana Ewangelisty i św. Pawła (pochodzących z kościoła ewangelickiego w Brojcach), figura Madonny (wykonana w stylu gotycko-barokowym) oraz ołtarzyk barokowy z Wurzburga z około 1700 r.37

Po pięciu latach — w 1984 r. MOZK ponownie zorganizowało retrospektywną wystawę prac Tadeusza Kulisiewicza, który obchodził 85 urodziny. Komisarzem wystawy została Barbara Kowalska, natomiast autorem oprawy plastycznej Cyprian Kościelniak (syn Władysława). Celem wystawy była przekrojowa prezentacja całej twórczości Kulisiewicza. Wśród prac artysty wyeksponowano drzeworyty z cyklu „Szlembark”, rysunki z cyklów „Warszawa 1945”, „Kaukaskie koło kredowe”, „Matka Courage”, „Kobieta”, „Matka”, „Moja historia sztuki”; impresje z podróży do Indii, Meksyku, Kuby, górskie pejzaże oraz cykl „Krajobrazy spalone”. Organizatorzy podjęli próbę pokazania pracowni mistrza — była to fotografia stołu, przy którym pracował Kulisiewicz, zastawionego przedmiotami niezbędnymi w pracy twórczej. Z okazji jubileuszu i wystawy, organizatorzy wydali katalog i plakat, medal pamiątkowy wg projektu Józefa Stasińskiego. Na zamówienie MOZK, artysta malarz — Jan Karczewski wykonał portret Tadeusza Kulisiewicza. Według planu, wystawa miała stać się zapowiedzią utworzenia w Kaliszu — rodzinnym mieście artysty — stałej galerii Tadeusza Kulisiewicza. W projekcie, galeria miała być usytuowana w pomieszczeniach byłego kolegium jezuickiego. Współorganizatorem wystawy było kaliskie BWA, przedsięwzięciu patronował Minister Kultury i Sztuki. W wernisażu wystawy (18 lipca 1984 r.), oprócz jubilata uczestniczyli: władze partyjne, władze wojewódzkie i miejskie, prof. Witold Hensel, wiceprezes Związku Polskich Artystów Malarzy i Grafików — Jan Karczewski.

W MOZK, Kulisiewicz wziął udział w otwarciu wystawy archeologicznej p.t. „Z pradziejów Kalisza i okolic”. Obie wystawy stanowiły od tej pory stałe ekspozycje MOZK podnosząc tym wydarzeniem prestiż muzeum . W trakcie wizyty (w 1984 r.) w Kaliszu, Tadeusz Kulisiewicz przekazał miastu w darze dwieście swoich prac (grafiki, rysunki)40.

MOZK organizowało dwukrotnie (na przestrzeni lat 1979-1985) wystawy prac kaliszanina profesora Jana Tarasina, urodzonego w 1926 roku. Od 1967 roku, artysta mieszkał w Warszawie, gdzie w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych był wykładowcą malarstwa. Po pierwszej wystawie w MOZK (1979 r.), Jan Tarasin nawiązał kontakty ze środowiskiem kaliskich plastyków, często uczestniczył wraz ze swoimi studentami w plenerach plastycznych, organizowanych w województwie kaliskim. W 1985 roku kaliskie muzeum zorganizowało drugą wystawę malarstwa, grafiki i rysunku Jana Tarasina.

Artysta wziął udział w wernisażu wystawy, który odbył się 16.IV.1985 r. W eksponowanych pracach, Tarasin ukazywał swój indywidualny sposób widzenia i postrzegania świata41.

W sierpniu 1985 roku MOZK zorganizowało wystawę będącą podsumowaniem niespełna dziesięcioletniej inicjatywy powiększania zasobów muzeum. Wystawa prezentowała nabytki kaliskiego muzeum z lat 1976-1985. Ekspozycja miała na celu ukazanie zainteresowanym mniej znanych sfer działalności Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. Swoje dokonania z tych lat, prezentowały Działy MOZK — archeologii, etnografii i sztuki42.

W 1984 roku podczas wizyty w Kaliszu, Tadeusz Kulisiewicz przekazał w darze Kaliszowi dwieście prac, które stały się zaczątkiem Stałej Galerii Mistrza. W 1985 roku, zbiór grafik i rysunków zwiększył się do trzystu. Dzięki przychylnemu nastawieniu Tadeusza Kulisiewicza do działalności Galerii, zrodził się pomysł zorganizowania w Kaliszu triennale rysunku pod hasłem „Czas i przestrzeń współczesnego człowieka”, któremu patronował artysta. Komisarzem wystawy został Andrzej Nawrot, wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi. Celem triennale (jednej z ważniejszych imprez wystawienniczych w Polsce), było propagowanie rysunku jako formy artystycznej wypowiedzi, poszukiwanie nowych konwencji twórczych poprzez konfrontacje osiągnięć43.

Klub Międzynarodowej Prasy i Książki [KMPiK]

Kaliski Klub Międzynarodowej Prasy i Książki prężnie angażował się we wszystkie wydarzenia kulturalne, stwarzał możliwości wystawiennicze, oferując własną salę wystawową. Tematyka organizowanych wystaw była związana z twórczością nie tylko plastyczną.

W 1977 roku, w ramach kalendarza listopadowych imprez kulturalnych województwa kaliskiego, 22 listopada otwarta została wystawa książek społeczno-politycznych, pochodzących z zasobów Agencji „Interpress”44.

Klub MPiK współpracował z instytucjami kulturalnymi m.in. z Centrum Biura Wystaw Artystycznych, kaliskim BWA, Teatrem im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu. W 1978 roku klub zorganizował trzydzieści wystaw a osiągnięciem było utworzenie Galerii Jednego Obrazu. W grudniu 1978 roku MPiK zainicjował aukcję dzieł sztuki współczesnej.

Był także pomysłodawcą i realizatorem eksperymentalnego wydarzenia kulturalnego w Kaliszu, którym było połączenie wernisażu wystawy z muzyką i poezją45.

W ramach Dni Kultury Ziemi Kaliskiej (w maju 1980 r.), Klub MPiK przygotował wystawę ekslibrisów, pochodzących ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej w Kaliszu. Ekslibrisy stanowiły małe formy sztuki, wykonywane różną techniką, reprezentowały różne nurty i tendencje w sztuce. Wśród autorów ekslibrisów znaleźli się Jan Hasso Agopsowicz, Wojciech Jakubowski. Wyeksponowano również serię ekslibrisów kaliskiego grafika — Władysława Kościelniaka. Współorganizatorami wystawy była Wojewódzka Biblioteka Pedagogiczna w Kaliszu, Klub MPiK, Towarzystwo Przyjaciół Książki oraz Kaliska Drukarnia Akcydensowa, która z tej okazji wydrukowała katalog wystawy46.

W czerwcu 1981 roku klub MPiK zorganizował wystawę prac kaliskiego artysty plastyka Krzysztofa Marksa. Była to retrospektywna ekspozycja ukazująca dorobek plastyczny artysty, wystawiono dwadzieścia prac m.in. rysunki, grafikę i malarstwo olejne. W swoich pracach, Krzysztof Marks przedstawił różnorodność swoich zainteresowań warsztatowych i tematycznych. Charakteryzowała je poetyckość i liryczność. Wystawą prac Krzysztofa Marksa, reaktywowano Salon Ziemi Kaliskiej47.

Na początku 1984 roku, dla uczczenia 39-ej rocznicy wyzwolenia Kalisza, klub MPiK zorganizował wystawę p.t. „Znaki tamtych dni”. Wyeksponowano dokumenty, które były zapisem wydarzeń związanych z wyzwoleniem miasta, 23 stycznia 1945 roku spod okupacji hitlerowskiej fotografie, archiwalia, afisze i obwieszczenia48.

Grupa 13 i Galeria „Wieża ciśnień”

Trzynastu kaliskich młodych malarzy, grafików, rzeźbiarzy i fotografików (w większości absolwentów szkół plastycznych) pod koniec lat siedemdziesiątych zawiązało „Grupę 13” zrzeszających artystów nieprofesjonalnych. Celem inicjatywy było wspólne i aktywne uczestnictwo w kulturze. Poprzez swoją działalność identyfikowali się z kaliskim środowiskiem plastyków profesjonalnych. Grupa 13 działała od 1979 r. pod egidą Towarzystwa Miłośników Kalisza (TMK) jako sekcja twórców. W ciągu pierwszego roku działalności zrealizowała cztery wystawy swoich prac. Mimo braku własnych pracowni, młodzi artyści tworzyli w kaliskich klubach, świetlicach i domach kultury. W Grupie 13 działały osoby znane z wcześniejszych, indywidualnych działań artystycznych, m.in. Krzysztof Marks (prezentował swoje prace w „Salonach Ziemi Kaliskiej”); Grażyna Kulikowska i Krystyna Pachulska — organizowały wystawy w WDK-u; Bogdan Jarecki prezentował rzeźby w Muzeum Ziemi Kaliskiej i na ekspozycjach plenerowych; Marek Koralewski systematycznie publikował swoje rysunki satyryczne na łamach „Ziemi Kaliskiej” i „Kaliskiego Włókniarza”; natomiast Wojciech Krenz prezentował fotografie, organizował projekcje swoich filmów i kronik.

W 1980 r. z okazji 35 rocznicy wyzwolenia Kalisza w hallu wystawowym Klubu MPiK w Kaliszu Grupa 13 zaprezentowała swój dorobek twórczości. Ekspozycja była różnorodna (tak jak zróżnicowane środowisko twórców). Na wystawie zaprezentowano prace artystów Grupy 13, m.in. grafiki Bogusława Szulca, malarstwo Kazimierza Bąkowskiego, spoza grupy prezentowano także: fotografie Janusza Bachrynowskiego, malarstwo Mariana Ozdowskiego, Romana Grabczyka. Wystawą otwarto w rocznicę wyzwolenia Kalisza — 23 stycznia 1980 r. W trakcie wernisażu dyskutowano nad przyszłością Grupy 13, zrodził się pomysł utworzenia w Kaliszu galerii sztuki nieprofesjonalnej z siedzibą w budynku kaliskiej wieży ciśnień49. Prezesem Grupy 13 był od początku — Bogdan Jarecki, młody kaliski rzeźbiarz, który stworzył i podarował Kaliszowi — posąg Światowida (rzeźba plenerowa), którą usytuowano przy drodze nad Pokrzywnicą50. W 1982 r. Grupa 13 otrzymała do dyspozycji budynek kaliskiej wieży ciśnień.

W styczniu 1983 r. powstał pierwszy salon wystawowy (na najniższej kondygnacji), zgodnie z założeniami z 1982 r. cała wieża miała składać się z 5 kondygnacji z różnymi salami ekspozycyjnymi. Galerię nazwano „Wieżą ciśnień” (od pierwotnej funkcji budowli) i miała działać jako jedna z placówek kaliskiego Miejskiego Ośrodka Kultury pod patronatem TMK. W salonach wystawowych planowano prezentować różnorodne prace plastyczne — od wystaw rysunków dziecięcych, aż po wernisaże znanych artystów. Na otwarcie pierwszego salonu wystawowego (24 stycznia 1983 r.) gospodarze zaplanowali pokaz własnych prac jako ogólny przegląd kierunków zainteresowań twórczych, skalę talentu członków. Wraz z uruchomieniem galerii grupa zmienia nazwę z młodych na „Grupę twórców TMK” Patronat nad tą placówką zaoferowała redakcja „Ziemi Kaliskiej”51. Od momentu otwarcia galerii (23 stycznia 1983 r.), grupa młodych nieprofesjonalnych artystów organizowała niemal co miesiąc wystawę, były to ekspozycje indywidualne członków oraz sprowadzane spoza Kalisza. W działalność Galerii angażowało się coraz więcej młodych artystów. Każda wystawa miała swój katalog, stały plakat. W niespełna dwa lata od rozpoczęcia działalności Galerii „Wieża ciśnień”, grupa młodych twórców popadła w konflikt z Miejskim Ośrodkiem Kultury, co w efekcie doprowadziło do odebrania Galerii twórcom52.

3. Rzeźba

Wśród artystycznych dzieł wykonywanych przez artystów profesjonalnych i nieprofesjonalnych jest rzeźba, która ze względu na walory artystyczne nierzadko stanowi element krajobrazu. W województwie kaliskim wśród artystów skupionych w środowiskach twórczych, swoje miejsce zajmują rzeźbiarze. W 1976 r. poznański rzeźbiarz Józef Petruk zaprojektował dla Kalisza rzeźbę „IKAR”. Posąg tworzono w zakładzie „Metalplast” w Kaliszu. Metalową konstrukcję rzeźby pokryto warstwą tworzyw sztucznych. Rzeźba miała 6,5 metra wysokości i ważyła cztery tony53. Kolejnym rzeźbiarskim dziełem był Pomnik Książki. Rzeźbę zaprojektował Władysław Kościelniak i Jerzy Sobociński a fundatorem inicjatywy była Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej. Pomnik Książki usytuowano na kaliskich plantach, dla upamiętnienia zniszczenia przez Niemców książek pochodzących z kaliskich bibliotek. Pomnik odsłonięto 11 maja 1978 r.54

Wiesław Oźmina kaliski artysta rzeźbiarz, nazywany przez znajomych — Andrzej, w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych stworzył wiele słynnych dzieł. W pracowni Wiesława Oźminy w ciągu ośmiu lat (1972-1980) powstało 20 rzeźb, tablic i płyt pamiątkowych, płaskorzeźb, które swoje miejsce znalazły nie tylko na terenie Kalisza, ale i województwa kaliskiego. Wśród tworzonych dzieł, spod dłuta artysty wyszły m.in.: popiersie Mikołaja Kopernika (usytuowane przed gmachem III Liceum Ogólnokształcącego w Kaliszu), płaskorzeźba Adama Asnyka, Władysława Broniewskiego, Janusza Korczaka (umieszczone na budynkach kaliskich szkół). W. Oźmina był również autorem wielu medalionów z wizerunkami sławnych kaliszan: Marii Konopnickiej, Marii Dąbrowskiej, Adama Asnyka, Stefana Szolc-Rogozińskiego.

W 1980 r. Wiesław Oźmina wystąpił z inicjatywą wykonania popiersia Wojciecha Bogusławskiego. Władze Kalisza pomysł zaakceptowały, planowano usytuować dzieło przed budynkiem kaliskiego teatru, dla uczczenia 150 rocznicy śmierci Wojciecha Bogusławskiego, dwudziestych Kaliskich Spotkań Teatralnych oraz 180 rocznicy powstania sceny kaliskiej55.

ROZDZIAŁ V

Muzyka

Działalność muzyczna Kalisza i regionu kaliskiego jest ugruntowana historycznie, jej tradycja sięga XIX wieku. Po II wojnie światowej życie muzyczne stopniowo odradzało się. W latach 1976-1985 nastąpił rozkwit działalności muzycznej w Kaliszu i w województwie kaliskim. Zasadniczą rolę w życiu muzycznym regionu spełniały: szkolnictwo muzyczne i ruch koncertowy. Do upowszechniania kultury muzycznej w województwie kaliskim przyczyniły się publiczne koncerty, coroczne festiwale, działalność Kaliskiej Orkiestry Symfonicznej, a przede wszystkim Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego i działającego przy nim Społecznego Ogniska Muzycznego. Środowisko muzyczne aktywnie uczestniczyło w życiu kulturalnym województwa kaliskiego, inicjowało działalność muzyczną profesjonalną i amatorską. Efektem inicjatyw były sukcesy artystyczne zarówno w kraju jak i zagranicą

1. Instytucje muzyczne i osobowości muzyczne

Kaliskie Towarzystwo Muzyczne imienia Alfreda Wiłkomirskiego (KTM) swoją działalnością sięgało XIX wieku, powstało dzięki zaangażowaniu kaliszan, mimo trudności stawianych przez ówczesne władze carskie. KTM było propagatorem życia muzycznego poprzez działalność koncertową. Wśród najważniejszych celów, które realizowało KTM było prezentowanie rodzimej twórczości muzycznej, urządzano „turnieje śpiewacze”, działały chóry (męski i żeński). Członkowie Towarzystwa zajmowali się także nauką śpiewu, gry na instrumentach. Z Towarzystwem swoje losy związało wiele kaliskich osobowości, wśród których byli inicjatorzy nauczania muzyki i śpiewu — Karol Melcer, Feliks Krzyżanowski, Emilia Poszepczyńska. Jednym z założycieli i pierwszym prezesem KTM był Bronisław Szczepankiewicz (zmarł w 1922 r. 1). Po II wojnie światowej Towarzystwo reaktywowano w 1945 r., po czym rozwiązano w 1952 r. Ponownie KTM rozpoczęło działalność w 1963 r., wówczas jego prezesem został Józef Kwiatkowski. Ożywienie działalności instytucji nastąpiło z chwilą objęcia funkcji prezesa KTM przez Stanisława Fibingiera, który w 1980 r. obchodził trzydziestolecie pracy na rzecz rozwoju działalności muzycznej w Kaliszu i regionie. Stanisław Fibingier w 1950 r. rozpoczął w Kaliszu działalność muzyczną poprzez współpracę (jako chórzysta) z pierwszym powojennym Zespołem Pieśni i Tańca Ziemi Kaliskiej. Jako prezes KTM zainicjował powstanie szkoły muzycznej w Kaliszu oraz przyczynił się do szerszego popularyzowania muzyki poprzez organizowanie koncertów2.

Ważną postacią związaną z Kaliskim Towarzystwem Muzycznym był Karol Melcer; muzyk, pedagog, działacz i animator życia muzycznego dziewiętnastowiecznego Kalisza. Melcer położył duże zasługi dla rozwoju pedagogiki muzycznej, pracował jako nauczyciel śpiewu w kaliskich szkołach. W 1873 r. reaktywował w Kaliszu chór mieszany, który miał na swoim koncie wiele sukcesów. W latach osiemdziesiątych XIX wieku Karol Melcer założył rodzinny kwartet, którego członkami byli trzej jego synowie. Oprócz działalności muzycznej zajmował się pracą społeczną, był autorem statutu KTM. W 1888 r. Karol Melcer opuścił kaliskie środowisko muzyczne, by objąć w Turku stanowisko burmistrza miasta3.

Ważną postacią dla rozwoju muzycznego Kalisza był Kazimierz Wiłkomirski, który w 1980 r. obchodził dwa jubileusze — osiemdziesiąte urodziny oraz 65-lecie pracy artystycznej. Profesor Kazimierz Wiłkomirski urodził się w Moskwie, gdzie rozpoczął później studia muzyczne jako wiolonczelista w Carskim Konserwatorium, następnie studiował w Państwowym Konserwatorium w Warszawie kompozycję. Wraz z siostrą Marią (pianistką i bratem Michałem (skrzypkiem) stworzył Trio Wiłkomirskich (1 występ w Moskwie w 1915 r., a w 1919 w Warszawie). Okres kaliski to lata 1921-1925, wówczas ojciec — Alfred Wiłkomirski pełnił funkcję dyrektora szkoły muzycznej w Kaliszu. Kazimierz wraz z rodzeństwem pomagał ojcu zajmując się działalnością pedagogiczną i koncertową w mieście. Czteroletnia działalność w Kaliszu rodziny Wiłkomirskich przyczyniła się do rozwoju szkoły muzycznej. W dalszych latach Kazimierz Wiłkomirski wykładał na uczelniach w całej Polsce. W ciągu swej wieloletniej pracy pedagogicznej wykształcił wielu wybitnych artystów. Był znakomitym artystą — jako wiolonczelista, członkiem zespołów kameralnych, dyrygentem orkiestr symfonicznych i operowych, uczestniczył w międzynarodowych zjazdach, cieszył się autorytetem i uznaniem. Kazimierz Wiłkomirski za 65 lat pracy artystycznej otrzymał odznaczenia państwowe: Sztandar Pracy II klasy, Krzyż Oficerski i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Był autorem książek: „Wspomnienia” oraz „Technika wiolonczelowa, a zagadnienia wykonawstawa”4.

Staraniem KTM, po II wojnie światowej powstał w Kaliszu Miejski Instytut Muzyczny (zalążek późniejszej szkoły muzycznej), który był utrzymywany z opłat za naukę wnoszonych przez jego uczniów. Pierwszym dyrektorem Instytutu był Oskar Ruppel (skrzypek, dyrygent), który opuścił Kalisz w 1947 r. W 1950 r. Miejski Instytut Muzyczny przekształcono w Szkołę Muzyczną i Średnią Szkołę Muzyczną imienia Henryka Melcera. Nastąpił podział na szkołę muzyczną pierwszego stopnia (jej dyrektorem został Jerzy Romański) oraz szkołę muzyczną drugiego stopnia, którą kierował Gotfryd Melech. W 1952 r. szkoły zostały upaństwowione, w dalszym ciągu patronowało im Kaliskie Towarzystwo Muzyczne. W latach pięćdziesiątych szkoła współpracowała z ośrodkami robotniczymi i rzemieślniczymi, dużą pomoc okazali nauczyciele, którzy prowadzili świetlicowe zespoły i orkiestry dęte. Z powodu braku sali koncertowej, występy uczniów i pedagogów kaliskich szkół muzycznych odbywały się w sali cechowej oraz w kaliskim teatrze. Z inicjatywy szkoły utworzono w Kaliszu, (pierwsze w Polsce), Technikum budowy Fortepianów (1953 r.), dyrektorem został Gustaw Fibiger. W latach sześćdziesiątych XX wieku podjęto inicjatywę rozbudowy gmachu szkoły według projektu Władysława Kościelniaka. W 1968 r. szkoły muzyczne pierwszego i drugiego stopnia zostały połączone — ich dyrektorem został Jerzy Samelczak, którego funkcje przejął w 1973 r. Andrzej Bujakiewicz.

Andrzej Bujakiewicz zainicjował utworzenie w Kaliszu Orkiestry Symfonicznej, którą stanowiliby w większości młodzi muzycy — uczniowie szkoły muzycznej. Z myślą utworzenia orkiestry, w roku szkolnym 1973/1974 zwiększony został nabór uczniów do szkoły muzycznej, pozyskano wielu pedagogów. Dzięki wsparciu ze strony KTM oraz szkoły muzycznej w 1974 r. swoją działalność muzyczną rozpoczęła Kaliska Orkiestra symfoniczna5. Zespół muzyków rozpoczął koncerty w 1974 r. pod nazwą Miejska Orkiestra Symfoniczna, której członkami byli uczniowie, nauczyciele oraz absolwenci Państwowej Szkoły Muzycznej. Największe zasługi dla rozwoju orkiestry wniósł kierownik artystyczny, dyrygent i dyrektor szkoły muzycznej w jednej osobie — Andrzej Bujakiewicz. Od początku swego istnienia Orkiestra zakładała doskonalenie i wzrost poziomu artystycznego, współpracowała z wieloma znanymi dyrygentami i solistami6. Powstanie orkiestry symfonicznej w Kaliszu było faktem prestiżowym, swoją działalnością koncertową uzupełniała kształt życia kulturalnego w całym województwie kaliskim. Od 23 maja 1975 r. zespół muzyków działał na prawach stowarzyszenia jako „Orkiestra symfoniczna w Kaliszu”. Kaliska Orkiestra Symfoniczna (KOS) aktywnie uczestniczyła w działalności koncertowej, występowała w Kaliszu i innych ośrodkach miejskich województwa kaliskiego.

W 1979 r. KOS zorganizowała cykl wieczornych koncertów (od 30 listopada do 1 grudnia) upamiętniających 110 rocznicę urodzin kaliszanina, muzyka — Henryka Melcera. W repertuarze koncertów, pod dyrekcją Andrzeja Bujakiewicza przygotowano między innymi VIII Symfonię h-moll „Niedokończona” F. Schuberta oraz I Koncert Fortepianowy e-moll Henryka Melcera. Solistą koncertów był pianista Andrzej Stefański — docent Akademii Muzycznej w Warszawie (urodzony w Krotoszynie)7. W 1980 r. Orkiestra otrzymała w darze salę koncertową w Domu Rzemieślnika przy ulicy Piekarskiej w Kaliszu. W podziękowaniu, 9 października 1980 r., odbył się uroczysty pierwszy koncert, który muzycy dedykowali kaliskim rzemieślnikom. Koncert powtórzono dla kaliskich melomanów 10 października 1980 r., który jednocześnie zainaugurował sezon muzyczny KOS 1980/1981. Jako solista wystąpił skrzypek Krzysztof Jakowicz, orkiestrę poprowadził Andrzej Bujakiewicz. W programie znalazły się utwory: mazur ze „Strasznego dworu” Stanisława Moniuszki (z udziałem chóru Państwowej Szkoły Muzycznej II stopnia w Kaliszu), poemat symfoniczny „Stop” Z. Noskowskiego i Koncert skrzypcowy A-dur M. Karłowicza. Koncert jeszcze raz prezentowano w Ostrowie Wielkopolskim — 11 października 1980 r.8 Na początku 1981 r. kaliska orkiestra ponownie zaprezentowała fragmenty z opery „Straszny dwór”. Wykonawcami partii wokalnych byli zaproszeni soliści z Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki, orkiestrą dyrygował Antoni Gref. Z repertuarem Stanisława Moniuszki Orkiestra koncertowała w Kaliszu, Ostrowie Wlkp. i Sieradzu9. Kolejny koncert w wykonaniu KOS odbył się 12 i 13 marca 1981 r. w kaliskim Domu Rzemieślnika. Podczas koncertu wykonano kompozycje Wolfganga Amadeusza Mozarta oraz Ottorina Respighi’go10. Kolejnym marcowym koncertem była prezentacja utworów skomponowanych w drugiej połowie XVIII wieku, orkiestrą dyrygowała Jadwiga Gałęska-Tritt. W kwietniu 1981 r. KOS prezentowała muzykę kompozytorów baroku i romantyzmu. Koncerty Orkiestry pod batutą A. Bujakiewicza prezentowano w Kaliszu (9, 10 kwietnia 1981 r.) i w Ostrowie Wlkp. (11 kwietnia 1981 r.). Ostrowski koncert odbył się przy słabej frekwencji publiczności z powodu braku afiszy koncertowych11. Sezon artystyczny 1980/1981 KOS otwierała i zamykała tym samym koncertem — mazurem z opery „Straszny dwór” Stanisława Moniuszki.

Zakończenie sezonu odbyło się koncertem KOS w scenerii gołuchowskiego zamku. Przygotowany program miał postać operomontażu kostiumowego. Wykonawcami partii solowych byli artyści — soliści Teatru Wielkiego z Poznania z towarzyszeniem orkiestry pod dyrekcją Antoniego Grefa przy komentarzu Michała Żmijewskiego.

14 stycznia 1982 serią koncertów dla najmłodszych KOS wznowiła swą działalność. W programie zaprezentowano baśń symfoniczną Sergiusza Prokofiewa „Piotruś i wilk” opartą na bajce ludowej. Oprócz przedszkolaków i uczniów z kaliskich szkół w koncercie uczestniczyły dzieci z Ostrowa Wlkp., Pleszewa, Jarocina i Sieradza. Natomiast dla dorosłych w dniach 10-12 lutego 1982 r. Orkiestra zaprezentowała muzykę W. A. Mozarta w koncertach w Kaliszu i Ostrowie Wlkp. W repertuarze znalazły się koncert fortepianowy Es-dur w wykonaniu Andrzeja Stefańskiego z Akademii Muzycznej w Warszawie, symfonia Es-dur na skrzypce, altówkę i orkiestrę wykonana przez poznańskich artystów. Wieczór Mozartowski KOS zakończyła 39 symfonią Es-dur12. Sezon artystyczny 1983/1984 Kaliska Orkiestra Symfoniczna zainaugurowała 16 października 1983 r. koncertem muzyki polskiej. W programie koncertu przygotowano: uwerturę do opery „Ruiny Babilonu” K. Kurpińskiego, II Koncert Skrzypcowy d-moll Henryka Wieniawskiego, „Morskie Oko” Z. Noskowskiego i taniec góralski z baletu „Harnasie” Karola Szymanowskiego. Od września 1983 r. KOS rozpoczął drugi cykl koncertów dla młodzieży ze szkół ponadpodstawowych. Na cykl składało się pięć programów, które prezentowano w każdą sobotę w sześciu wybranych szkołach na terenie województwa kaliskiego13.

W swej krótkiej historii KOS po raz pierwszy w 1985 r. wyjechała na zagraniczne koncerty. Organizatorem przedsięwzięcia były władze Erfurtu — miasta zaprzyjaźnionego z Kaliszem. Muzycy wystąpili w trzech miastach Turyngii — w Eisenach, Erfurcie i Sondershausen. Dyrektor KOS na wyjazdowe występy przygotował repertuar składający się z rodzimej twórczości. W programie znalazły się utwory Henryka Wieniawskiego, uwertura „Bajka” Stanisława Moniuszki, koncert klarnetowy B-dur Karola Kurpińskiego, „Sonety miłosne” Tadeusza Bairda i „Mała suita” Witolda Lutosławskiego14.

2. Koncerty muzyki kameralnej

Muzyka kameralna w Kaliszu i województwie kaliskim była upowszechniona przez KTM — popularyzatora muzyki i środowiska muzycznego. Tradycje muzyczne w Kaliszu kontynuowane były poprzez szeroki udział w organizowanych festiwalach i przeglądach zespołów kameralnych. Pierwszym i najdłużej działającym festiwalem były Kaliskie Dni Muzyki Kameralnej (od 1967 roku), które z roku na rok nabierały coraz większego znaczenia. Równie dużym zainteresowaniem cieszyły się organizowane w sezonie letnim Lipcowe Dni Muzyki. W kalendarzu wydarzeń w sferze upowszechniania muzyki kameralnej adresowanej do dzieci i młodzieży znalazł się Ogólnopolski Przegląd Uczniowskich Kameralnych Zespołów Muzyki Dawnej „Schola Cantorum” (od 1978 r.).

W Ostrowie Wielkopolskim ważnym wydarzeniem muzycznym były organizowane cyklicznie „Koncerty z lilijką”, których inicjatorem był Kazimierz Pussak.

Kaliskie Dni Muzyki Kameralnej

W 1976 roku Kaliskie Dni Muzyki Kameralnej obchodziły jubileusz dziesięciolecia. W dniach od 16 do 22 października 1976 r. odbyły się jubileuszowe koncerty muzyczne i operowe. Na uwagę zasługuje koncert skrzypcowy w wykonaniu Wandy Wiłkomirskiej. Jubileuszowy repertuar przygotowała także Kaliska Orkiestra Symfoniczna. Organizatorem i opiekunem przedsięwzięcia było Kaliskie Towarzystwo Muzyczne15.

XI Kaliskie Dni Muzyki Kameralnej odbyły się w 1977 roku. Kierownikiem artystycznym wydarzenia był profesor Kazimierz Wiłkomirski. Zainaugurowano je 20 października koncertem Capella Arcis Varsoviensis z Warszawy, solistą był Kazimierz Wiłkomirski. Wśród wykonawców kolejnych koncertów Kaliskich Dni, które trwały do 24 października byli m.in. bydgoski zespół instrumentów dawnych „Fiori Musicali”. W XI Kaliskich Dniach Muzyki Kameralnej dominowała muzyka barokowa czołowych kompozytorów polskich, włoskich, francuskich i niemieckich. 20 października, podczas inauguracji Kaliskich Dni Muzyki Kameralnej, profesor Kazimierz Wiłkomirski otrzymał odznakę „Za zasługi dla województwa kaliskiego” w dowód uznania dla jego działalności popularyzującej muzykę16.

Sentyment Kazimierza Wiłkomirskiego do Kalisza sprawił, że profesor zaszczycił swoją osobą jako honorowy gość XIV Kaliskie Dni Muzyki Kameralnej, które odbyły się w dniach od 16 do 19 października 1980 roku. W cyklu koncertów wystąpiło wielu muzyków kameralistów, wśród których znalazła się Erfurcka Orkiestra Kameralna, Kaliska Orkiestra Symfoniczna. 19 października w ostatnim dniu imprezy, w sali recepcyjnej kaliskiego ratusza, wystąpił kaliski chór chłopięco-męski pod dyrekcją Marka Łakomego. Finałowy koncert wykonywała Warszawska Orkiestra Kameralna „Jeneusses Musicales” pod dyrekcją Marka Szwarca17.

XV Kaliskie Dni Muzyki Kameralnej odbyły się w dniach od 15 do 18 października 1981 roku. Organizatorzy zrezygnowali z występów kwartetów i trio na rzecz chórów i orkiestr kameralnych. W trakcie Kaliskich Dni wystąpiła siedemnastoosobowa grupa zespołu skrzypcowego Weimarskiej Orkiestry Kameralnej18.

Od 19 do 23 października 1983 roku odbywały się koncerty w ramach XVII Kaliskich Dni Muzyki Kameralnej w Sali Recepcyjnej kaliskiego Ratusza. Impreza kontynuowała tradycje KTM, była wydarzeniem artystycznym o randze ogólnopolskiej. Na XVII KDMK zaproszono renomowane zespoły, wybitnych solistów i dyrygentów. Konsultantem artystycznym był profesor Kazimierz Wiłkomirski a kierownikiem organizacyjnym Stanisław Fibingier. W koncercie inauguracyjnym wystąpiła Orkiestra Kameralna Polskiego Radia i Telewizji pod dyrekcją Agnieszki Duczmal. Ze swoim repertuarem zaprezentowała się Orkiestra Kameralna Wojciecha Rajskiego, działająca pod patronatem BART (Bałtyckiej Agencji Artystycznej), solistą koncertu był wiolonczelista Stanisław Firlej. Różnorodność stylistyczną w zestawie muzycznym, od muzyki barokowej po współczesną, przedstawiła grupa Weimarskich Solistów Kameralnych pod kierownictwem artystycznym profesora Jorga Hofmana. XVII KDMK zakończył występ Warszawskiej Opery Kameralnej, która wystawiła operę komiczną G. B. Pergolesiego „Wyszydzany zazdrośnik”. Spektakl ten reżyserowała Itka Stokalska19.

Kaliskie Towarzystwo Muzyczne było inicjatorem cyklicznych imprez upowszechniających muzykę kameralną. Drugim ważnym wydarzeniem muzycznym po Kaliskich Dniach Muzyki Kameralnej, były Lipcowe Dni Muzyki (organizowane od 1968 roku na terenie Kalisza i okolic). Atrakcją koncertów były plenerowe miejsca, w których je organizowano. Od 1976 roku, koncerty Lipcowych Dni Muzyki odbywały się na terenie całego województwa kaliskiego. W Kaliszu w 1976 roku zorganizowano koncert pod zabytkową kaliską basztą „Dorotka”. Letni repertuar zaprezentowali artyści teatrów: Wielkiego i Muzycznego z Łodzi oraz łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej. Dodatkową atrakcją imprezy była kaliska „Kapela podwórkowa”, która w trakcie Lipcowych Dni koncertowała na kaliskich ulicach. Ponadto, plenerowe koncerty kameralne w ramach Lipcowych Dni odbywały się: w Ostrowie Wlkp., Jarocinie, Pleszewie, Antoninie, Wieruszowie i Ostrzeszowie20.

Jubileuszowe X Lipcowe Dni Muzyki odbyły się w 1978 roku. W programie okolicznościowym przygotowano koncerty śpiewaków, orkiestr kameralnych i chórów. Główny organizator, Kaliskie Towarzystwo Muzyczne zaprosiło śpiewaczkę operową: Alicję Pawlak (mezzosopran), Andrzeja Malinowskiego (bas), Adama Wierzbę (klarnet). Obok solistów, letnie koncerty prezentował zespół instrumentalno-wokalny „Trójka” i kapela podwórkowa „Józefiaki znad Prosny”. W ostatnim dniu — 27 lipca, na zamku w Gołuchowie odbył się występ chóru „Szpaki” z Gniezna pod dyrekcją Wiesława Kiesera. Jubileuszowe lipcowe koncerty organizowano również w Mikstacie, Ostrzeszowie, Sycowie i Grabowie21.

Muzyka romantyczna, taniec i śpiew były głównymi motywami XI Lipcowych Dni Muzyki w 1979 roku, które prezentowali artyści głównie scen łódzkich: Monika Szczucka (sopran), Jan Zakrzewski (baryton), Zbigniew Żuk (róg), Bronisław Hajn (fortepian) oraz Krystyna Słabicka i Leszek Kostowski (taniec) 22.

W dniach od 18 do 22 lipca 1981 roku odbyły się XIV Lipcowe Dni Muzyki. Przygotowano jedenaście koncertów z repertuarem dostosowanym tematycznie do letniego wypoczynku. Dominowały kompozycje: Moniuszki, Paderewskiego, Chopina, Noskowskiego, Bizeta, Verdiego, Ofenbacha, Lehara. W ciągu pięciu dni prezentowano koncerty m.in. tradycyjnie już pod basztą „Dorotka” w Kaliszu a także w wielu miejscowościach województwa kaliskiego w tym nad zalewem w Szałem. Wśród wykonawców znaleźli się: Izabela Kobus (solistka z Teatru Wielkiego w Łodzi), Janusz Marciniak (tenor), Piotr Dejnowicz (trębacz Filharmonii Łódzkiej) a z Kalisza akordeonista Leszek Serafiński. Koncerty uświetniła para taneczna — soliści baletu Teatru Wielkiego z Łodzi23.

Ogólnopolski Przegląd Uczniowskich Kameralnych Zespołów Muzyki Dawnej „Schola Cantorum”

W połowie 1977 r. Kalisz otrzymał od Ministerstwa Oświaty i Wychowania propozycję organizowania corocznych konfrontacji szkolnych zespołów kameralnych popularyzujących muzykę dawną. Propozycję ministerstwo skierowało do kaliskiego Kuratorium Oświaty i Wychowania oraz do działaczy oświatowych województwa kaliskiego.

Celem Ogólnopolskiego Przeglądu Uczniowskich Kameralnych Zespołów Muzyki Dawnej była popularyzacja tego typu muzyki, rozwijanie wrażliwości estetycznej młodzieży, inspirowanie repertuarowych poszukiwań i wymiana doświadczeń poprzez konfrontacje osiągnięć w dziedzinie muzyki dawnej, rozwój szkolnego ruchu artystycznego. Główną nagrodą Przeglądu była „Harfa Eola” przyznawana przez organizatorów imprezy. Festiwal organizowały instytucje: Ministerstwo Oświaty i Wychowania, Kuratorium Oświaty i Wychowania w Kaliszu, Międzynarodowe Stowarzyszenie Wychowania Muzycznego (ISME) — Sekcja Polska oraz władze miejskie Kalisza i województwa kaliskiego. W kaliskich Przeglądach uczestniczyły, zgodnie z regulaminem, zespoły kameralne muzyki dawnej ze szkół podstawowych, ponad podstawowych, placówek wychowania pozaszkolnego, placówek opiekuńczo-wychowawczych, szkół muzycznych pierwszego stopnia oraz społecznych ognisk muzycznych”24.

Pierwszy Ogólnopolski Przegląd Uczniowskich Kameralnych Zespołów Muzyki Dawnej odbył się 6-8 lutego 1978 r., wzięło w nim udział 30 zespołów wokalnych, wokalnoinstrumentalnych z 15 województw. Jury, któremu przewodniczył w 1978 r. prof. Kazimierz Piwkowski (prorektor PWSM w Warszawie) przyznało nagrodę główną „Harfę Eola” w kategorii zespołów wokalnych — Harcerskiemu Zespołowi Muzyki Dawnej „Schola Cantorum” z Poznania, a w kategorii zespołów instrumentalnych Zespołowi Fletów Prostych ze Szkoły Podstawowej nr 3 w Przemyślu oraz zespołowi Kameralnemu Muzyki Dawnej Pałacu Młodzieży w Bydgoszczy. Podczas I Przeglądu w 1978 r. w kategorii instrumentalno-wokalnej nie przyznano głównej nagrody25. W 1979 roku Ogólnopolski Przegląd Uczniowskich Kameralnych Zespołów Muzyki Dawnej nazwano „Schola Cantorum”. Pomysł zaczerpnięto od nazwy Harcerskiego Zespołu Muzyki Dawnej „Schola Cantorum” z Poznania, zdobywcy „Harfy Eola” w 1978 r.

W 1979 r., na czele komitetu honorowego II Przeglądu stanął wojewoda kaliski Zbigniew Chodyła. Podczas festiwalu odbyły się koncerty dla społeczeństwa, zorganizowane w sali widowiskowej Wojewódzkiego Domu Kultury. Natomiast przesłuchania konkursowe zespołów zorganizowano w sali koncertowej w Państwowej Szkole Muzycznej w Kaliszu. Wydarzeniami towarzyszącymi „Schola Cantorum” były wystawy — w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej zaprezentowano ekspozycję pt. „Pieśni na tle epok” (wystawa obejmowała rękopisy i starodruki pochodzące z epok od XII do XVII wieku). Kaliski teatr w hallu budynku wyeksponował prace plastyczne uczniów z klas V-VIII oraz szkół ponadpodstawowych z województwa kaliskiego.

Wystawa nosiła tytuł „Ekspresje plastyczne na temat muzyki dawnej26. Na zakończenie II Przeglądu jury pod przewodnictwem Kazimierza Piwkowskiego przyznało Harfę Eola zespołom — zespołowi wokalno-instrumentalnemu ze Szkoły w Poniatowej oraz Zespołowi Chóralnemu „CANTILENA” z Młodzieżowego Domu Kultury w Poznaniu27. Zdobywcy Harfy Eola w latach 1978 i 1979 odnosili znaczące sukcesy w konkursach międzynarodowych. Harcerski Zespół Muzyki Dawnej „Schola Cantorum” z Poznania zdobył srebrny medal na Międzynarodowym Festiwalu Chórów w Celje (w Jugosławii), Zespół Scholares Minores pro Musica Antiqua” z Poniatowej (woj. lubelskie) zajął pierwsze miejsce na Międzynarodowym Festiwalu Muzycznym w Neerpelt w Belgii.

III „Schola Cantorum” zorganizowano w dniach 4-6 lutego 1980 r. Do konkursu zgłosiły się 42 zespoły z 26 województw. Województwo kaliskie reprezentowała młodzież z Kalisza, Jarocina i Żerkowa. Przegląd zainaugurował koncert laureatów z 1979 r. 4 i 5 lutego w salach kaliskiej szkoły muzycznej odbyły się przesłuchania konkursowe, a w sali widowiskowej Wojewódzkiego Domu Kultury, jak co roku, koncerty dla społeczeństwa. W ramach III „Schola Cantorum” kaliskie Kuratorium Oświaty i Wychowania i Młodzieżowy Dom Kultury ogłosiło konkurs na plakat Przeglądu. Laureatem konkursu została Barbara Niekrasz z II Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki w Kaliszu, której projekt wydrukowano i rozpowszechniano jako plakat III Ogólnopolskiego Przeglądu Uczniowskich Kameralnych Zespołów Muzyki Dawnej „Schola Cantorum”28. Jury podsumowując III Przegląd zaobserwowało wzrost poziomu muzycznego wykonawców, wykorzystanie przez zespoły w swoich repertuarach partii muzycznych fletów podłużnych oraz udział chórów kameralnych. W 1980 r. w festiwalu „Schola Cantorum” uczestniczyło w Przeglądzie 441 uczniów skupionych w: 12 zespołach fletów podłużnych, 9 kameralnych zespołów wokalnych i instrumentalnych oraz w 17 chórach i orkiestrach kameralnych. W programie wykorzystano kompozycje polskich i obcych twórców od średniowiecza do późnego baroku29.

IV Przegląd „Schola Cantorum odbył się od 2 do 4 lutego 1981 r. Do festiwalu zgłoszono 40 zespołów, z których do udziału w Przeglądzie zakwalifikowano 27, w tym 7 zespołów fletów prostych, 17 chórów kameralnych i zespołów wokalnych, 3 zespoły instrumentalne. Jury, któremu przewodniczył Leon Markiewicz (rektor Akademii Muzycznej w Katowicach) przyznało główną nagrodę — Harfę Eola — Chórowi Kameralnemu Ogniska Pracy Pozaszkolnej przy Liceum Ogólnokształcącym z Knurowa i Chórowi Kameralnemu Studium wychowania Przedszkolnego z Ostrowa Wlkp. Nagrodę specjalną Ministerstwa Oświaty i Wychowania za najlepsze wykonanie utworu do tekstów Jana Kochanowskiego zdobył Chór Kameralny przy Liceum Ogólnokształcącym w Knurowie30.

Jubileuszowemu V Przeglądowi „Schola Cantorum” (w 1983 r.) patronował Młodzieżowy Dom Kultury w Kaliszu. W festiwalu wzięło udział 31 zespołów, skupiających 480 uczestników z całej Polski. W programie imprez towarzyszących znalazły się między innymi: wystawa projektów plakatów „Schola Cantorum”, spotkania uczestników przeglądu z władzami miasta oraz koncerty w Wojewódzkim Domu Kultury laureatów poprzednich Przeglądów30. Laureatami V Przeglądu „Schola Cantorum”, którzy zdobyli Harfy Eola był chór kameralny Liceum im. Tadeusza Kościuszki z Jarocina i zespół fletów prostych ze Szkoły Podstawowej w Dzierzgoniu. W trakcie koncertu galowego, który był również podsumowaniem 5-letniej tradycji Przeglądu wręczono Medale Komisji Edukacji Narodowej współorganizatorom i opiekunom kaliskiego Przeglądu „Schola Cantorum” — doc. Jadwidze Gałęskiej-Tritt (adiunktowi w Poznańskiej Akademii Muzycznej w Poznaniu) i prof. Stanisławowi Krukowskiemu (z Akademii Muzycznej we Wrocławiu)32.

W 1984 roku po raz pierwszy w historii Przeglądu „Schola Cantorum” obok imprez koncertowych i spotkań, odbyło się ogólnopolskie seminarium metodyczne dla nauczycieli metodyków wychowania muzycznego. Przedmiotem seminarium było znaczenie zbiorowego muzykowania w rozwijaniu indywidualnych uzdolnień dzieci i młodzieży szkolnej. Organizatorami VI Przeglądu „Schola Cantorum” byli: Ministerstwo Oświaty i Wychowania, Prezydent Miasta Kalisza, Kuratorium Oświaty i Wychowania w Kaliszu oraz kaliski Młodzieżowy Dom Kultury im. Władysława Broniewskiego. W hallu Teatru tradycyjnie, odbyła się wystawa pokonkursowa plakatu „Schola Cantorum”. Eksponowane prace wykonała młodzież ze szkół województwa kaliskiego33. W trakcie trzydniowych przesłuchań VI Przeglądu „Schola Cantorum”, które jak poprzednio, odbyły się w sali koncertowej Państwowej Szkoły Muzycznej w Kaliszu swój repertuar zaprezentowało 28 zespołów kameralnych. W festiwalu uczestniczyła młodzież z 23 województw. Zgodnie z regulaminem repertuar obejmował utwory mistrzów od średniowiecza do baroku34. Nagrodę główną „Harfę Eola” VI Przeglądu przyznano: zespołowi fletów podłużnych z Młodzieżowego Domu Kultury w Elblągu, chórowi kameralnemu „Cantilena” z Goleniowa, Orkiestrze Kameralnej Centralnego Reprezentacyjnego Zespołu Artystycznego Związku Harcerstwa Polskiego im. Władysława Skoraczewskiego. Laureaci Głównej Nagrody, zgodnie z regulaminem, mogli reprezentować Polskę na VII Międzynarodowych Spotkaniach Muzykujących Młodzieży Szkolnej „Bydgoskie Impresje Muzyczne”35.

Siódmy Przegląd „Schola Cantorum” odbył się na przełomie stycznia i lutego 1985 r. Komitetowi organizacyjnemu przewodniczył prezydent Kalisza Andrzej Spychalski. W 6 dotychczasowych Przeglądach uczestniczyło 2918 uczniów szkół podstawowych, ponadpodstawowych, uczestników zajęć w placówkach wychowania pozaszkolnego, społecznych ognisk artystycznych i innych placówek oświatowo-wychowawczych. Przyznano już 16 Harf Eola oraz 60 nagród ufundowanych każdego roku przez współorganizatorów oraz krajowe i wojewódzkie instytucje i stowarzyszenia kulturalno-oświatowe. W 1985 r. wystąpiła rekordowa liczba zespołów i wykonawców. Na VII Przeglądzie „Schola Cantorum” województwo kaliskie reprezentowały zespoły kameralne Społecznego Ogniska Muzycznego Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego oraz zespół fletów podłużnych Zbiorczej Szkoły Gminnej im. Aleksandra Zawadzkiego w Grabowie n. Prosną. W trakcie imprezy przygotowano 2 seminaria ogólnopolskie. Seminarium na temat „Wychowanie młodzieży szkół zawodowych w kulturze artystycznej” patronowała Narodowa Rada Kultury. Drugie seminarium przygotowano dla wizytatorów metodyków zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Tematem były formy i metody upowszechniania muzyki oraz tradycji kulturowych dawnych wieków wśród młodzieży szkolnej. W trakcie VII Przeglądu przygotowano szereg imprez towarzyszących, którymi objęto teren całego województwa kaliskiego. W koncertach uczestniczyli laureaci dotychczasowych przeglądów36. W VII „Schola Cantorum” wystąpiło 35 zespołów z 25 województw. Jury, któremu przewodniczył po raz kolejny Stanisław Krukowski przyznało 4 nagrody główne — „Harfę Eola”: Chórowi Kameralnemu „Schola Cantorum” Ogniska Pracy Pozaszkolnej w Knurowie, zespołowi muzyki dawnej wyłonionemu z chóru „Canto” Pałacu Młodzieży w Bydgoszczy, zespołowi „Scholares Minores pro Musica Antiqua” Zbiorczej Szkoły Gminnej w Poniatowej i zespołowi kameralnemu „Ulbuoneles” z Liceum Ogólnokształcącego w Puńsku (woj. suwalskie)37.

„Koncerty z lilijką"

Oryginalną formą popularyzacji muzyki była cykliczna impreza pod nazwą „Koncerty z lilijką”, organizowana od początku lat sześćdziesiątych w Ostrowie Wlkp. przez 35-tą drużynę Harcerską im. Marii Rodziewiczówny przy Technikum Ekonomicznym. Pomysłodawcą i kierownikiem artystycznym był Kazimierz Pussak. Corocznym „Koncertom z lilijką” przyświecało hasło „Najpiękniejsza muzyka w najlepszym wykonaniu”. 8 lutego 1976 r. odbył się uroczysty pięćdziesiąty „Koncert z lilijką”. W wydarzeniu wzięli udział wybitni artyści: Delfina Ambroziak (sopran), Piotr Paleczny (fortepian), Konstanty Kulka (skrzypce), artystom akompaniował Jerzy Marchwiński38.

W 1977 r. sześćdziesiąty drugi „Koncert z lilijką” odbył się w Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki, wystąpił laureat 5-tej nagrody Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu — osiemnastoletni Japończyk Hiro Kurosaki. Artysta wykonał utwory między innymi Paganiniego, Mozarta, Szymanowskiego i Wieniawskiego39.

W siedemdziesiątym piątym „Koncercie z lilijką”, który odbył się 15 maja 1980 r. w Ostrowskim Domu Kultury, wystąpiła Ewa Podleś, artystce akompaniował na fortepianie Jerzy Marchwiński. Koncert rozpoczął krótkim wstępnym słowem Kazimierz Pussak. W programie koncertu zaprezentowano melomanom „Karnawał” Schumanna, „Dwie rapsodie” Brahmsa oraz pieśni Czajkowskiego, Chopina i Moniuszki. W dotychczasowych siedemdziesięciu pięciu koncertach wystąpiło na przestrzeni 20 lat 66 artystów, którzy wykonali 633 utwory. Koncerty zazwyczaj odbywały się w Ostrowie Wlkp. lub w pałacyku myśliwskim w Antoninie40.

5 listopada 1980 r. wystąpiła w osiemdziesiątym czwartym „Koncercie z lilijką” pianistka, Tatiana Szebanowa, laureatka II nagrody Konkursu im. Fryderyka Chopina. Radziecka pianistka zaprezentowała utwory Fryderyka Chopina, między innymi: Nokturn fis-moll, Fantazję f-moll, 4 walce, 3 mazurki op. 59 i Polonez fis-moll41.

W 1981 r. Kazimierz Pussak założyciel i organizator „Koncertów z lilijką” został laureatem dorocznej nagrody za zasługi dla rozwoju i upowszechniania kultury, popularyzacji muzyki w Ostrowie Wlkp. Nagrodę przyznała Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej42.

Dni Chopinowskie w Antoninie

Znaczącą imprezą cykliczną były Dni Chopinowskie, organizowane w Pałacyku Radziwiłłów w Antoninie, od 1982 r. Pomysłodawcami zorganizowania imprezy o charakterze festiwalowym byli ostrowscy działacze kultury. W Ostrowie Wlkp. działał warszawski oddział Towarzystwa im. Fryderyka Chopina, którego prezesem był Franciszek Kowalski — najstarszy działacz muzyczny w tym mieście.

Związki Antonina z postacią Fryderyka Chopina sprawiły, że zdecydowano o organizowaniu koncertów w Pałacu Myśliwskim w Antoninie. Organizatorami Dni Chopinowskich było Ostrowskie Towarzystwo Kulturalne i Wojewódzki Dom Kultury w Kaliszu. I dni Chopinowskie odbyły się 10-12 września 1982 r., w pięciu koncertach zaprezentowano przekrojowo twórczość Chopina. Akcentem inauguracji festiwalu było złożenie kwiatów pod pomnikiem Chopina obok Pałacu Myśliwskiego. W programie koncertów artyści zaprezentowali zróżnicowany repertuar dzieł kompozytora. 10 września 1982 r. odbył się koncert pieśni Chopina do słów Mickiewicza, Witwickiego, Zalewskiego, Krasińskiego, Pola, Osińskiego w wykonaniu Henryki Januszewskiej przy akompaniamencie Eugeniusza Knapika oraz recital fortepianowy Waldemara Malickiego. 11 września Edwin Kowalik zaprezentował między innymi Polonez cis-moll, Nokturn Des-dur i Fis-moll oraz 6 mazurków. Paweł Głombik z akompaniamentem Eugeniusza Knapika wykonał Introdukcję i Poloneza C-dur op. 3 na wiolonczelę i fortepian, skomponowane przez Fryderyka Chopina w Antoninie. W ostatnim dniu festiwalu Edwin Kowalik wykonał 8 preludiów, polonezy, i Nokturn Des-dur, a Lidia Grychtołówna na swoim koncercie zaprezentowała Andante Spinato i Polonez Es-dur op. 22 oraz Nokturn c-moll op. 48. Na zakończenie I Dni Chopinowskich pianistka zagrała Poloneza As-dur, Poloneza — fantazji As-dur op. 61. Imprezą towarzyszącą festiwalowi była wystawa p.t. „Tradycje chopinowskie w Ostrowie Wielkopolskim i Antoninie” opracowana przez Arkadiusza Wiśniewskiego. Ekspozycję otwarto w Ostrowskim Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki43.

II Dni Chopinowskie zorganizowano w ramach jubileuszu „Koncertów z lilijką”.

III Dni Chopinowskie w Antoninie odbyły się od 13 do 16 września 1984 r. Rok 1984 był datą przełomową w inicjatywie tego wydarzenia. Organizatorzy ustalili nowy program festiwalu, w myśl którego wydłużono do 4 dni imprezę, natomiast program zawierał cztery stałe wydarzenia: koncert symfoniczny, debiuty młodych pianistów, koncert wiolonczelowy, koncert wokalny. W Ostrowskim Domu Kultury 13 września odbył się koncert inaugurujący III Dni Chopinowskie Barbary Hesse-Bukowskiej i Macieja Piotrowskiego z udziałem Kaliskiej Orkiestry Symfonicznej pod dyrekcją Andrzeja Bujakiewicza. 14 września natomiast w antonińskim pałacu koncertowali młodzi pianiści — Japończyk Mototsugu Harada i Polak Andrzej Wawryków. W trzecim dniu festiwalu wystąpił słynny wiolonczelista — Roman Jabłoński oraz Józef Stompel. W ostatnim dniu 16 września miał miejsce koncert wokalny z udziałem Hanny Rumowskiej-Machnikowskiej. Na zakończenie festiwalu przygotowano recital fortepianowy Ewy Pobłockiej. Koncerty prowadzili: Kazimierz Pussak i Anna Nowak44.

IV Dni Chopinowskie odbyły się w Antoninie od 19 do 22 września 1985 r. Kierownikiem artystycznym wydarzenia był Kazimierz Pussak, a organizatorami — Ostrowskie Towarzystwo Kulturalne, Wydziały Kultury Urzędu Miejskiego w Kaliszu oraz w Ostrowie oraz Wojewódzki Dom Kultury. Festiwal w 1985 r. zainaugurowała w Ostrowskim Domu Kultury Lidia Grychtołówna z Orkiestrą Symfoniczną Filharmonii Poznańskiej pod dyrekcją Renarda Czajkowskiego, wykonano utwory Fryderyka Chopina — wariacje op. 2, „Wielką fantazję na tematy polskie” op. 13 oraz „Symfonię wiosenną” R. Schumanna. Zgodnie z założeniami — w drugim dniu — koncertu debiutów, wystąpili młody pianista boliwijski Ramiro Sanjines de Unzueta i Jerzy Stryjniak (ówczesny kandydat do konkursu chopinowskiego). 21 września Antonińską imprezę uświetnił koncert trio (wiolonczela, skrzypce i fortepian) Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia i Telewizji. W tym samym dniu odbył się po raz pierwszy koncert „Chopin w aksamicie nocy”, w którym wystąpili wszyscy uczestnicy festiwalu. W czwartym dniu odbył się koncert wokalny, zamykający wydarzenie artystyczne Antonina. W koncercie wzięli udział: Andrzej Hiolski (baryton), Krystyna Borucińska akompaniująca artyście na fortepianie oraz Regina Smendzianka, która zaprezentowała recital fortepianowy45. Andrzej Hiolski i Regina Smendzianka zostali wyróżnieni przez ostrowskich działaczy kultury odznaczeniami „Za zasługi dla Miasta Ostrowa Wielkopolskiego”46.

3. Amatorski ruch muzyczny

Tradycje muzyczne Kalisza sprawiły, że w latach 1976-1985 prężnie rozwijała się działalność muzyczna w środowisku młodzieżowym. Upowszechnieniem muzyki zajmował się Kaliski Dom Kultury (po 1975 r. Wojewódzki Dom Kultury), w którym działały młodzieżowe zespoły. Formami kształtowania muzycznego ruchu amatorskiego były przeglądy i festiwale muzyczne (Wielkopolskie Rytmy Młodych, Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych im. Mieczysława Kosza, Festiwal Muzyków rockowych w Jarocinie).

Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych im Mieczysława Kosza

Historia powstania Międzynarodowego Festiwalu Pianistów Jazzowych była związana z działalnością w Kaliszu grupy miłośników i amatorów muzyki młodzieżowej w stylu jazzowym i rockowym. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych organizowano w Kaliszu imprezy muzyczne o zasięgu regionalnym i ogólnopolskim, między innymi: „Rytmy nad Prosną”, „Ogólnopolski Festiwal Awangardy Beatowej” (OFAB), (od 1972 r.) Festiwal Młodzieżowej Muzyki Współczesnej. Z czasem, w Kaliszu wyłoniła się grupa młodych zwolenników muzyki w stylu jazzowym. Działacze utworzonego Kaliskiego Klubu Jazzowego wspólnie z Kaliskim Domem Kultury postanowili w 1973 r. zmienić formułę dotychczasowego festiwalu OFAB. Pomysł powstał po tragicznej śmierci polskiego pianisty Mieczysława Kosza. Kaliscy pomysłodawcy wspólnie z Polskim Stowarzyszeniem Jazzowym wypracowali koncepcję, zgodnie z którą Festiwal miał zasięg międzynarodowy, odbywał się co roku, był poświęcony pianistyce jazzowej i dedykowany Mieczysławowi Koszowi. Organizatorzy postanowili, że Festiwal będzie się odbywać co roku, lecz konkurs raz na dwa lata, w latach bez konkursów impreza miała się ograniczać do cyklu koncertów. I Festiwal Pianistów Jazzowych im. Stanisława Kosza odbył się w 1974 r.47

III Festiwal, a zarazem drugi konkurs odbył się w dniach 10-13 grudnia 1976 r. zorganizowany przez Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Kaliszu, Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu, Polskie Stowarzyszenie Jazzowe w Warszawie, Wojewódzki Dom Kultury, Kaliskie Towarzystwo Muzyczne. Jury w składzie: Zbigniew Kalemba, Adam Makowicz, Józef Stompel, Zbigniew Namysłowski, Jan Weber, Krzysztof Sadowski (przewodniczący) przyznało pierwsze miejsce, nagrodę pieniężną ufundowaną przez wojewodę kaliskiego Adamowi Żółkosiowi z Bydgoszczy. Wyróżnienie oraz puchar Prezydenta Miasta Kalisza otrzymał pianista kaliski — Krzysztof Żabierek, członek Kaliskiego Klubu Jazzowego48.

W V Festiwalu Pianistów Jazzowych w 1978 r., uczestniczyło 17 muzyków z Polski, Belgii, Holandii, Włoch, Wielkiej Brytanii, Węgier, Czechosłowacji. V Festiwal był rokiem konkursowym, jury, któremu przewodniczył Andrzej Jaroszewski przyznało dwa pierwsze miejsca muzykom węgierskim, a trzecie Markowi Walarskiemu z Polski.

Konkursowi towarzyszyło szereg koncertów, w wykonaniu między innymi duo Wiklicky Andrst z Czechosłowacji, murzyńskiego jazzmana — Keny Drew'a49.

W 1980 r. odbył się IV Międzynarodowy Konkurs Pianistów Jazzowych im. Mieczysława Kosza w Kaliszu. Podczas konkursu jury nie przyznało pierwszej nagrody, natomiast dwie równorzędne nagrody otrzymali Karol Binder z Węgier i Henryk Woźniacki z Polski, trzecią nagrodę otrzymał Jerzy Kaczmarek. Nagrodę Towarzystwa Miłośników Kalisza otrzymał zachodnioniemiecki pianista Joachim Horst. Wśród organizatorów konkursu byli Polskie Stowarzyszenie Jazzowe, Towarzystwo Miłośników Kalisza, Wojewódzki Dom Kultury (gospodarz)50.

W 1982 roku IX Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych w Kaliszu zainaugurował krakowski zespół „Axis”. Na scenie kaliskiego WDK odbyła się prapremiera kompozycji Wojciecha Groborza, specjalnie napisanej na festiwal. W ciągu trzech dni festiwalu wystąpili m.in. formacja „String Connection”, Janusz Skowron, Zbigniew Namysłowski, Jarosław Śmietana i Jan Ptaszyn-Wróblewski51.

Jubileuszowy X Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych im. Mieczysława Kosza odbył się w dniach od 2 do 4 grudnia 1983 roku, trakcie którego zorganizowano V konkurs im Mieczysława Kosza. Konkursowe koncerty odbywały się w sali Państwowej Szkoły Muzycznej w Kaliszu. Do konkursu zakwalifikowano dziewięciu uczestników, w tym dwóch obcokrajowców. W sali koncertowej przy ul. Piekarskiej występowali jazzmeni: Jan Ptaszyn-Wróblewski, Janusz Muniak, Janusz Stankowski, Krzesimir Dębski. Jury konkursu w składzie: Andrzej Szmidt (przewodniczący), Jan Borkowski, Krystyna Bykowska, Andrzej Jaroszewski, Włodzimierz Nahorny, Zbigniew Namysłowski, Krzysztof Sadowski, Jan Ptaszyn-Wróblewski, Andrzej Witkowski oraz Barbara Fibingier (sekretarz), przyznało I miejsce oraz Grand Prix festiwalu Harrisowi Simonowi z USA, II miejsce Piotrowi Adamskiemu z Katowic, III miejsce Torbjomowi Langbomowi ze Szwecji i IV miejsce Andrzejowi Mizdalskiemu z Lubiąża. Jury wyraziło opinię, iż poziom konkursu był najwyższy z dotychczasowych52.

W dniach od 7 do 9 grudnia 1984 roku odbył się kolejny, skromniejszy od X — XI Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych. Przygotowano cykl koncertów i imprez towarzyszących. W koncercie inauguracyjnym udział wzięli — „Teddy Bear”, „String Connection”, Zbigniew Lewandowski z grupą „Gain”, Diego Spitareli. Dnia 8 grudnia w koncercie specjalnym wystąpił Big Band Akademii Muzycznej w Katowicach oraz wielu jazzmanów, w tym Wojciech Niedziela, Izabela Zając, Milan Svoboda. W ostatnim dniu t.j. 9 grudnia w koncercie finałowym wystąpili: Antonio Breschi i David Hopkins, Abdullach Ibrahim Dollar, Brand i Carlos Ward. Wszystkie koncerty odbywały się w sali koncertowej przy ul. Piekarskiej, a prowadził je Jan Mazur. W trakcie festiwalu klub festiwalowy „Rura” (mieszczący się w restauracji „Adria” organizował „Piano Ladina Operation”53.

Od 6 do 8 grudnia 1985 r. odbył się w Kaliszu XII Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych i VI Konkurs im. Mieczysława Kosza. W I etapie przesłuchań uczestniczyło 14 młodych pianistów (liz Polski i 3 Węgrów). Jury pod przewodnictwem prof. Hansa Georga Muhe z Weimaru zadecydowało, że w II etapie będzie rywalizowało 3 Węgrów — Gyula Balog, Viktor Bori, Laszlo Sule i Polacy: Joachim Mencel, Wojciech Puszek, Jakub Stankiewicz i Wojciech Niedziela. Ostatecznie w werdykcie jury VI konkurs wygrał Wojciech Niedziela zdobywając nagrodę Grand Prix (przyznaną przez Ministra Kultury i Sztuki — pianino „Calisia”), nagrodę prezesa Radiokomitetu (recital radiowo-telewizyjny), nagrodę Wydawnictwa Płytowego „POLJAZZ” (wydanie płyty długogrającej) oraz nagrodę PAGART i ZG PSJ (po 30 tys. zł). II miejsce i nagrody prezydenta Kalisza oraz Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu (50 tys. zł i 30 tys. zł) zdobył Węgier Viktor Bori. Ponadto nagrodę Towarzystwa Miłośników Kalisza (25 tys. zł) otrzymał Gyula Balog, a nagrodę Wojewódzkiego Domu Kultury (25 tys. zł) Laszlo Sule. Nagrodą Wrocławskiego Oddziału Polskiego Stowarzyszenia Jazzowego (25 tys. zł) oraz prywatną nagrodę (10 tys. zł) przyznano najmłodszemu uczestnikowi II etapu konkursu Joachimowi Menelowi54.

Wielkopolskie Rytmy Młodych i Festiwal Muzyków Rockowych w Jarocinie

Znaczącym zjawiskiem związanym z rozwojem kultury młodzieżowej (subkultury) były coroczne spotkania zespołów i solistów uprawiających muzykę młodzieżową, którym towarzyszyły rzesze entuzjastów. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, w Jarocinie odbywały się Wielkopolskie Rytmy Młodych i Festiwal Muzyków Rockowych. W 1970 r. grupa działaczy z Jarocińskiego Środowiskowego Klubu Młodzieżowego „Olimp” zainicjowała przegląd muzyczny pod nazwą „Wielkopolskie Rytmy Młodych”. Celem imprezy była konfrontacja artystyczna rodzimych zespołów i solistów, zaprezentowanie dorobku pracy oraz wymiana doświadczeń między uczestnikami Rytmów55.

W 1976 roku odbyły się VII Wielkopolskie Rytmy Młodych. Nagrody dla uczestników ufundował m.in. Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu, Wojewódzka Agencja Imprez Artystycznych w Katowicach. Jury VII Wielkopolskich Rytmów Młodych oceniło żywotność koncepcji artystyczno-programowej imprezy. W trakcie prezentacji po raz pierwszy odbył się Konkurs Prezenterów Dyskotek. „Złotego Kameleona” otrzymała grupa „Hades” z Wolsztyna, Nagrodę dla Wokalistów przyznano Elżbiecie Kuczyńskiej i Zbigniewowi Wardęckiemu56.

W dniach od 21 do 23 listopada 1978 roku odbyły się IX Wielkopolskie Rytmy Młodych w Jarocinie. Festiwal, w którym wzięły udział amatorskie zespoły i soliści, zorganizował Zarząd Miejsko-Gminny ZSMP w Jarocinie przy współudziale Stowarzyszenia Muzyki Estradowej w Łodzi. „Złotego Kameleona” przyznano zespołowi „Trapez” z Poznania (prezentował styl jazzowy). „Srebrnego Kameleona” otrzymał „Tel” z Gorzowa Wielkopolskiego, a „Brązowego Kameleona” — grupa bluesowa „Kasa Chorych Blues” z Białegostoku. Nagrodę specjalną Naczelnika Miasta i Gminy Jarocin otrzymała Barbara Gołas z Torunia (w kategorii — najlepszy wokalista) 57.

W dniach od 26 do 28 października 1979 roku odbyły się w Jarocinie jubileuszowe, X Wielkopolskie Rytmy Młodych oraz IV Turniej Prezenterów Dyskotek. W konfrontacjach, jak od dziesięciu lat, uczestniczyli amatorzy uprawiający różne gatunki i style muzyki młodzieżowej. W 1979 roku, w przeglądzie uczestniczyły zespoły z różnych regionów Polski — przedstawiciele środowisk studenckich, klubów zakładowych i domów kultury. Zaprezentowany program oceniało jury, któremu przewodniczył publicysta z „Panoramy” Zygmunt Kiszakiewicz. W X Wielkopolskich Rytmach Młodych uczestniczyło ośmiu solistów i dwadzieścia osiem zespołów. Nagrodę w postaci „Złotego Kameleona” za pierwsze miejsce otrzymał zespół „Ubodzy krewni” z Obornik, „Srebrnego Kameleona” z drugie miejsce wręczono zespołowi „Remon 2” ze Słupska a „Brązowego Kameleona” za trzecie miejsce odebrał zespół „Paradoks” z Kraśnika. Laureatami IV Turnieju Prezenterów Dyskotek zostali: Bogusław Bartkowiak z Krotoszyna, Roman Krakowiak z Chodzieży i Józef Urbaniak z Jarocina58.

W 1980 roku nastąpiła zmiana statusu Wielkopolskich Rytmów Młodych z imprezy regionalnej na ogólnopolską. Zmianie uległa również nazwa na „Ogólnopolski Przegląd Muzyki Młodej Generacji”. Nagrodą imprezy był „Złoty Kameleon”, przyznawany przez publiczność, była to jedyna nagroda festiwalu. W przeglądzie, młodzież prezentowała swoją muzykę w stylu rockowym.

Jednym z twórców jarocińskiej imprezy był Walter Chełstowski, który w 1983 roku zaproponował zmianę formuły przeglądu i kolejną zmianę nazwy na Festiwal Muzyków Rockowych59. Pierwsza edycja tegoż Festiwalu odbyła się w dniach od 8 do 14 sierpnia 1983 roku. Zwycięzcą okazał się zespół „HAK” z Opola zdobywając „Złotego Kameleona” oraz nagrodę Naczelnika Miasta i Gminy Jarocin (60 tysięcy zł.). Na zespół zagłosowało ponad tysiąc dwustu siedemdziesięciu sześciu uczestników festiwalu. Wśród zespołów występujących w imprezie byli zwycięzcy z 1980 i 1981 roku: „Ogród wyobraźni” z Ełku i „TSA” z Opola oraz zwycięzca z 1982 roku, formacja kaliska pod nazwą „Rekonstrukcja”. W 1983 roku, drugie miejsce na Festiwalu Muzyków Rockowych otrzymał zespół „RSC”. W pierwszym etapie przesłuchań, swoją muzykę zaprezentowało osiemdziesiąt jeden zespołów z całego kraju. Z tej grupy zakwalifikowano szesnaście najlepszych, ponadto na podstawie wcześniejszych przesłuchań trzystu pięciu taśm magnetofonowych zakwalifikowano dwadzieścia pięć zespołów oraz grupy zakwalifikowane przez Radę Programową krakowskiego „Open Rocka” i zwycięzców festiwalu w Malborku. Ostatecznie do konkursu przystąpiły czterdzieści trzy zespoły, które koncertowały przez trzy ostatnie dni imprezy. Wśród gatunków muzyki rockowej zaprezentowano: hard rock, pop-rock, punk-rock, klasyczny rock i reggae. Jarociński festiwal obejrzało ponad piętnaście tysięcy widzów60.

W pierwszych dniach sierpnia 1984 roku odbył się II Festiwal Muzyków Rockowych w Jarocinie. Pierwszego sierpnia tegoż roku zainaugurował imprezę zespół „Kontrakt”, następnie „Noah-Noah”. Muzykę punk-rockową prezentowały w tym dniu zespoły „Siekiera”, „Prowokacja”, „Sedes”, w rytmie reggae — „Kultura”, „Ro-kosz”, „Gedeon Jerubbaal” oraz haevy-metal zespół — „TSA”. Drugiego sierpnia 1984 roku wystąpili m.in. „T.Love”, „Instytucja”, „Jaguar”, „Kat”, „Piersi”, „Bakszysz”, „Daab”, „Issiael” oraz „Osjan”61. W trzecim dniu Festiwalu odbył się koncert bluesowy, w którym przeważały amatorskie interpretacje znanych standardów. Wystąpił m.in. Stanisław Sojka z zespołem „Svora” oraz zespół „Randez-vous”. W ostatnim dniu imprezy wystąpiło na jarocińskiej scenie osiem zespołów wyróżnionych i sześć grup muzycznych zaproszonych przez organizatorów. Festiwal zakończył koncert grupy „Klaus Mitffoch”62.

W 1985 roku, Festiwal Muzyków Rockowych w Jarocinie miał miejsce 13-17 sierpnia. W trzeciej edycji, podobnie jak w ostatnich latach, prezentowano muzykę: hard-rockową, punk-rockową, reggae, heavy-metal. W trzecim dniu imprezy, organizatorzy przygotowali tzw. „nową muzykę”, którą prezentowali m.in. Lech Janerka z zespołem, grupa „T.Love” i „Siekiera”. W bluesowym dniu festiwalu wystąpił zespół „Dżem”. W III Festiwalu uczestniczyli goście z zagranicy, t.j. dwa zespoły holenderskie („Blu Murder”, „Claw Boys Claw”), z Czechosłowacji („Precedens”) i jugosłowiański „Point Blank”. W 1985 roku przyznano główną nagrodę sto tysięcy złotych (do podziału) dziesięciu laureatom. Dodatkową nagrodą dla wyróżnionych zespołów było zaproszenie do koncertu finałowego63.

4. Chóry

W województwie kaliskim, zespoły chóralne mają amatorski charakter. Istnieją one od kilkudziesięciu lat, np. Chór Mieszany im. Kazimierza Tomasza Barwickiego w Jarocinie, Chór Męski „Echo” z Ostrowa Wlkp., Chór Męski „Harmonia” z Pleszewa czy Kaliski Chór Chłopięcy. Działalność chóralna była często kontynuacją śpiewaczych tradycji.

W 1981 roku jubileusz 90-lecia działalności obchodził chór mieszany im. Kazimierza Tomasza Barwickiego w Jarocinie. Założycielem chóru był stolarz z Witaszyc — Kazimierz Tomasz Barwicki, który w 1891 roku utworzył „Koło śpiewacze przy Towarzystwie Przemysłowym w Jarocinie” (Obecnie chór działa przy Ośrodku Kulturalno-Oświatowym Spółdzielczości Pracy i Cechu Rzemiosł Różnych w Jarocinie). Po śmierci założyciela w 1931 roku, koło przyjęło nazwę „Koło śpiewackie im. Kazimierza Tomasza Barwickiego”. W swojej długoletniej tradycji, chór koncertował w Polsce i poza jej granicami. W konkursach zdobywał wysokie miejsca. Z okazji Roku Moniuszkowskiego (1985 rok), chór otrzymał Odznakę Honorową pierwszego stopnia. W 1966 roku otrzymał też Laur Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych. Od 1951 roku Chór Barwickiego działał pod opieką spółdzielczości pracy64. Do 1981 roku chór mieszany Barwickiego działał przy Ośrodku Kulturalno-Oświatowym Spółdzielczości Pracy i Cechu Rzemiosł Różnych. W rocznicę 90-lecia istnienia t.j. 29 marca 1981 roku, odbył się w Jarocińskim Ośrodku Kultury koncert jubileuszowy tego Chóru65.

Od 1896 roku w Pleszewie działał chór „Lutnia”, który został założony z inicjatywy pleszewskiego aptekarza Stanisława Suchockiego i lekarza Teodora Kubackiego. W 1964 roku patronat nad chórem objęła Pleszewska Fabryka Aparatury Przemysłu Spożywczego „Spomasz”66.

W 1979 roku, jubileusz 55-lecia obchodził w Pleszewie Chór Męski „Harmonia” założony w 1923 roku przez Ignacego Jurkowskiego i Kazimierza Właźlińskiego. W okresie międzywojennym zespół „Harmonia” zasłynął z organizowanych koncertów, z których dochody przeznaczone były na społeczny fundusz pomocy bezrobotnym. Po II-ej wojnie światowej, Chór „Harmonia” brał udział w wielu ogólnopolskich i regionalnych przeglądach odnosząc liczne sukcesy. Kierownikiem artystycznym i dyrygentem chóru był profesor Franciszek Kowalski. W jubileuszowym koncercie w 1979 roku oprócz własnego repertuaru, „Harmonia” wykonała pieśni wspólnie z chórem pleszewskiego Liceum Ogólnokształcącego. W trakcie uroczystości, Franciszek Kowalski został odznaczony Złotą Odznaką z wieńcem laurowym Polskiego Związku Chórów i Orkiestr, za zasługi dla rozwoju amatorskiego ruchu śpiewaczego67. Jubileusz 60-lecia męski chór „Harmonia” obchodził w 1983 roku. Koncert z tej okazji odbył się w auli pleszewskiego Liceum Ogólnokształcącego. Wydarzenie to połączono z uroczystym zakończeniem kariery artystycznej dziewięćdziesięcioletniego dyrygenta „Harmonii” Franciszka Kowalskiego. Chór „Harmonia” nadał kierownikowi artystycznemu godność Honorowego Dyrygenta. Po utworach wykonanych pod dyrekcją Franciszka Kowalskiego, batutę przejął nowy dyrygent Józef Samelczak. Chór „Harmonia” otrzymał dyplom uznania Ministra Kultury i Sztuki, natomiast medal oddziału kaliskiego, Polskiego Związku Chórów i Orkiestr przyznano m.in. długoletniemu sekretarzowi „Harmonii” Czesławowi Gulczyńskiemu68.

W 1978 roku, pięćdziesiąt pięć lat istnienia obchodził Chór Męski „Echo” Związku Zawodowego Kolejarzy w Ostrowie Wlkp. Chór powstał w 1923 r. z inicjatywy Leopolda Rudowskiego, Adolfa Koźbiała i Franciszka Kowalskiego (późniejszego dyrygenta chóru „Harmonia” w Pleszewie). Pierwotnie, zespół nosił nazwę „Chór nauczycielski”, później działał pod nazwą „Chór Męski”, który w 1928 roku połączył się z Chórem „Echo” (założonym w 1926 r. przez dyrektora gimnazjum w Ostrowie Wlkp. Zygmunta Irżbaka). Zespolone chóry przyjęły nazwę „Chór Męski Echo”. W 1950 roku patronat nad zespołem objął Związek Zawodowy Kolejarzy.

Dyrygentem chóru była Irena Balicka. W ciągu pięćdziesięciu pięciu lat swej działalności „Chór Męski Echo” został wyróżniony odznaczeniami69.

W 1976 roku, z inicjatywy władz Kalisza, pod opieką Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego oraz Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego, rozpoczął działalność Kaliski Chór Chłopięcy. Początkowo działał on w Szkole Podstawowej nr 14 w Kaliszu a od 1978 roku w Szkole Podstawowej nr 3 przy ul. Ciasnej. Pomysłodawcą utworzenia i dyrygentem kaliskiego chóru był Marek Łakomy (uczeń profesora Stefana Stuligrosza i Stanisława Kurczewskiego — twórców „Poznańskich Słowików”. Członkami chóru byli chłopcy z kaliskich szkół podstawowych. Pierwszy koncert Kaliskiego Chóru Chłopięcego odbył się w 1977 roku. W latach 1977 i 1978 chór ten nagrał dwie audycje telewizyjne. Występował w konkursach i przeglądach śpiewaczych zdobywając nagrody i wyróżnienia, między innymi I miejsce na Przeglądzie Chórów Szkolnych a capella w Lesznie i Jarocinie. Początkowo zespół chóru stanowiły głosy chłopięce, wzbogacając repertuar włączono głosy męskie. W 1983 r. Kaliski Chór Chłopięcy liczył 43 chłopców oraz 15 mężczyzn — uczniów Technikum Budowy Fortepianów w Kaliszu i członków dawnego Chóru Nauczycielskiego70.

We wrześniu 1981 r. powstał przy Wojewódzkim Domu Kultury w Kaliszu chór niewidomych. Pomysłodawcami inicjatywy była Helena Furmaniak — instruktorka WDK oraz Urszula Rybicka (kierownik muzyczny Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu). Początkowo zespół liczył 7 osób, w 1984 r. — 35 osób (członkowie koła Polskiego Związku Niewidomych). Od 1983 r. chór prowadziła Agnieszka Dembicka. Chór niewidomych w Kaliszu brał udział w wielu koncertach okolicznościowych na terenie całego województwa kaliskiego, uczestniczył w konkursach i przeglądach, m.in. w przeglądzie chórów Ziemi Kaliskiej w Kotlinie, gdzie zdobył nagrodę (20 tys. zł) oraz dyplom71.

ROZDZIAŁ VI

Państwowy Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu

Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu należy do grupy instytucji kulturalnych podejmujących działania kulturotwórcze w województwie kaliskim. Jest najstarszą instytucją kulturalną Kalisza. Historią sięga czasów swego patrona — Wojciecha Bogusławskiego (XVIII w.). Teatr przechodził różne koleje losów.

Po II-ej wojnie światowej, w okresie Polski Ludowej na przestrzeni prawie trzydziestu lat wykazywał się szeroko pojmowaną działalnością upowszechniającą kulturę. Kaliski teatr inicjował szereg przedsięwzięć kulturalnych na skalę województwa kaliskiego (spektakle, teatr propozycji, spotkania z młodzieżą w szkołach) i ogólnokrajową (organizacja Kaliskich Spotkań Teatralnych). W latach 70. i 80. poza dużą sceną, teatr posiadał także „małą scenę” oraz sceny filialne (w Ostrowie Wlkp., Jarocinie i Sieradzu).

W województwie kaliskim, działalność instytucji teatru wnosiła nie tylko walory estetyczne ale również wychowawcze skupiając wokół siebie środowisko młodzieżowe. Kaliski teatr proponował repertuar dla dorosłych, młodzieży i dzieci. Współpracował z wieloma instytucjami upowszechniającymi kulturę w województwie kaliskim oraz był współorganizatorem wielu imprez kulturalnych.

W 100-lecie śmierci Aleksandra Fredry, teatr wspólnie z Towarzystwem Kultury Teatralnej, kaliskim Klubem Międzynarodowej Prasy i Książki oraz Wydziałem Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Kaliszu był organizatorem „Konkursu Fredrowskiego” (1 grudnia 1976 — 15 marca 1977). Konkurs był adresowany do młodzieży szkolnej, amatorskich zespołów teatralnych w województwie kaliskim a jego tematem było przygotowanie inscenizacji wybranych scen i aktów z komedii Aleksandra Fredry1. Rozstrzygnięcie konkursu i ogłoszenie wyników odbyło się 15 marca 1977 r. w Dniu Teatru. W trakcie uroczystości organizatorzy przyznali nagrodę zespołową dla uczniów z II Liceum Ogólnokształcącego w Ostrowie Wlkp. za inscenizację jednoaktowej sztuki Aleksandra Fredry p.t. „Świeczka zgasła”2.

W 1977 roku kaliski teatr uruchomił małą scenę, na której 8 listopada 1977 r. odbył się pierwszy spektakl p.t. „Z Majakowskim sam na sam. Rzecz o poecie i rewolucji”. Scenariusz przedstawienia opracował Waldemar Wilhelm. W założeniu mała scena miała pełnić funkcję sceny problemowej tzn. miała „zmuszać do dyskusji, niepokoić”3.

Prawie rok od utworzenia w Kaliszu małej sceny, Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego otworzył w Sieradzu scenę filialną. Uroczyste otwarcie odbyło się 27 października 1978 r. Na potrzeby działalności teatralnej zaadaptowano pomieszczenia w Wojewódzkim Domu Kultury w Sieradzu. Filia sieradzka nosiła nazwę „Teatr Miejski”4.

Drugą filię kaliskiego teatru pod nazwą Jarocińska Scena Teatralna Państwowego Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego uruchomiono w Jarocinie w 1978 roku. Teatr wspólnie z Jarocińskim Ośrodkiem Kultury był organizatorem imprez artystycznych, upowszechniających kulturę teatralną5.

Kaliski Teatr współpracował (w latach 1976-1985) ze szkołami, zachęcając dzieci i młodzież do uczestnictwa w kulturze teatralnej. Na ożywienie ruchu teatralnego i zainteresowanie teatrem dzieci i młodzież, wpłynęła inicjatywa działalności stałych scen filialnych. W 1978 roku, na 9 premier, 397 przedstawień i 105,5 tys. Widzów — 50% odbiorców stanowiła młodzież szkolna. Uczestniczyła ona w spektaklach organizowanych nie tylko w Domach Kultury i klubach ale gościła także teatr w szkołach. Poza organizowaniem przedstawień, szkoły inicjowały spotkania z reżyserami, aktorami teatru kaliskiego i teatrów uczestniczących w Kaliskich Spotkaniach Teatralnych. Dużym zainteresowaniem cieszyły się organizowane konkursy teatralne przeznaczone dla dzieci i młodzieży szkolnej.

W roku szkolnym 1979/1980, z okazji Międzynarodowego Roku Dziecka, Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego wspólnie z kaliskim Młodzieżowym Ośrodkiem Kultury zorganizował konkurs plastyczny p.t. „Teatr w oczach dziecka” (rozwiązanie konkursu odbyło się 1 czerwca 1980 r. 6).

W 1980 r. Teatr obchodził jubileusz 180-lecia istnienia w Kaliszu sceny narodowej. Z tej okazji wydana została monografia Stanisława Kaszyńskiego p.t. „180 lat sceny narodowej w Kaliszu”. Wydawnictwo okolicznościowe ukazało się w nakładzie pięciuset egzemplarzy. Książka była poświęcona historii kaliskiego teatru (od czasów W. Bogusławskiego do 1980 roku)7.

Jubileusz 45-lecia pracy scenicznej obchodził również w 1980 roku Władysław Lasoń. Urodził się w Sosnowcu, studiował polonistykę w Wilnie na Uniwersytecie im. S. Batorego. Ukończył również Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie.

W 1966 roku podczas Kaliskich Spotkań Teatralnych, Władysław Lasoń otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za rolę ojca w spektaklu p.t. „Pamiętnik matki” według Marcjanny Fornalskiej. W tym samym roku artysta został wybrany obywatelem roku w ankiecie ogłoszonej przez redakcję „Ziemi Kaliskiej”.

W ciągu 25 lat pracy w kaliskim teatrze Władysław Lasoń reżyserował wiele przedstawień między innymi dla dzieci „Król Tulipan III”, widowisko „Wesele kaliskie” w wykonaniu zespołu ludowego z Goliszewa. Wspólnie z dyrektorem Szkoły Muzycznej w Kaliszu — Józefem Samelczakiem wystawili operę pt. „Jaś i Małgosia”8.

Wśród różnorodnych form upowszechniających sztukę teatralną w lutym 1983 r. rozpoczął swą działalność w kaliskim teatrze Kabaret „KANKA”, którego twórcą, reżyserem i aktorem był Piotr Sowiński. Kabaret „KANKA”, (Kabaret Analityczno-Naukowy Kaliski), zawierał treści społeczne, tworzyli go aktorzy kaliskiego teatru, między innymi Daniela Popławska, Bożena Remelska, Michał Brejtenwald, Andrzej Czernik, Maciej Grzybowski, Ignacy Lewandowski, Ireneusz Wykurz, teksty przygotowywał Kazimierz Łojan i Andrzej Sobczak, a oprawę muzyczną — Krzysztof Powalisz, w wykonaniu Zygmunta Żebrackiego9.

Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu organizował cykle imprez pt. „Poznajemy teatr” przeznaczonych dla uczniów klas piątych szkół podstawowych na terenie województwa kaliskiego. W Szkole podstawowej nr 14 w Kaliszu zorganizowano pod koniec stycznia 1983 r. występ kaliskich aktorów ze spektaklem pt. „Teatrzyk zwierząt” (scenariusz i reżyseria Roman Kordziński, scenografia — Brygida Wykurz10.

1. Premiery teatralne

W latach 1976/1985 kaliski Teatr przygotowywał repertuar, który był dobierany do gustów publiczności i możliwości inscenizacyjnych. Wysoki poziom artystyczny spektakli był możliwy dzięki kreatywności dyrekcji teatru, nawiązywano współpracę z cenionymi reżyserami, scenografami i muzykami.

Sezon teatralny 1976/1977 inaugurowała premiera dramatu Antoniego Czechowa „Wiśniowy sad” w reżyserii Mikołaja Grabowskiego11. Jeszcze w tym samym roku (1976) wystawiono sztukę „Tato, tato sprawa się rypła” w reżyserii Marii Straszewskiej. Tekst sztuki, którego autorem był Ryszard Latka, ukazał się w 1976 r. w październikowym numerze czasopisma „DIALOG”12.

Pierwsza premiera w sezonie artystycznym 1977/1978 odbyła się 20 października 1977 r. Była to sztuka Johna Osborne'a pt. „Miłość i gniew” w reżyserii Jana Maciejewskiego13.

W styczniu 1979 r. Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu wystawił sztukę komediopisarza Michała Bałuckiego „Klub kawalerów”. Inscenizację przygotowano wspólnie z wykładowcami Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, z którą Teatr współpracował. Komedię wyreżyserował Jan Kwapisz. W lutym natomiast przygotowano na scenie kaliskiej spektakl pt. „Przedstawienie „HAMLETA” we wsi Głucha Dolna” Ivo Bresana, w reżyserii Józefa Jasielskiego, scenografię przygotował Ryszard Kuzyszyn, choreografię Janina Niesobska14. Sztuka „Odwety” Leona Kruczkowskiego w reżyserii Józefa Jasielskiego była drugą premierą w sezonie artystycznym 1979/1980. Dramat „Odwety”, kaliski teatr przygotował dla uczczenia 35-rocznicy powstania PRL15.

24 października 1980 odbyła się premiera komedii Aleksandra Fredry „Śluby panieńskie”. Sztukę reżyserował Bogdan Michalik, kostiumy zaprojektowała Iwona Dietrych16. Ciekawy spektakl dla dzieci przygotował Teatr w październiku 1980 r. Zaproponowano inscenizację baśni „Nowe szaty króla” Hansa Christiana Andersena w adaptacji Aleksandra Maliszewskiego i w reżyserii Bogdana Toszy, scenografię przygotowała Jadwiga Czarnocka17. Natomiast 12 listopada 1980 r. odbyło się premierowe przedstawienie, pt. „Proces” Franza Kafki w adaptacji i reżyserii Romany Próchnickiej. Przedstawieniem zainaugurowano działalność studia teatralnego, w którym kaliski teatr planował prezentacje utworów o współczesnej tematyce oraz różnorodne formy teatralne18.

W styczniu 1981 r. odbyła się ostatnia premiera kaliskiego teatru w sezonie artystycznym 1980/1981. Była to inscenizacja sztuki Jacka Stwory pt. „Co jest za tym murem” w reżyserii Bogdana Toszy20.

Kolejną sztukę adresowaną do dzieci przygotował kaliski Teatr w listopadzie 1981 r. Była to inscenizacja Tadeusza Słobodzianka (kierownika literackiego kaliskiego teatru) pt. „Baśń jesienna” w reżyserii Rudolfa Zioło. Spektakl opracował muzycznie Janusz Stokłosa, natomiast scenografię zaprojektowała Halina Zalewska. Prapremiera polska sztuki odbyła się 7 listopada 1981 r. Propozycję sceniczną dla dzieci przygotowali również studenci Państwowego Studium Kulturalno-Oświatowego w Kaliszu, pod kierunkiem aktora kaliskiego teatru — Macieja Grzybowskiego — inscenizację pt. „Kopciuszek”. Baśń była prezentowana już od stycznia 1982 w każdą sobotę i niedzielę w Wojewódzkim Domu Kultury21.

Wiosną 1982 r. na małej scenie kaliskiego teatry przygotowano dwa spektakle: „Fircyk w zalotach” oraz „Osmędusze” i „Kabaret Kici Koci”. Inscenizację „Fircyk w zalotach” Franciszka Zabłockiego wyreżyserował Jacek Pacocha, scenografię przygotowała Jadwiga Czarnecka, opracowanie muzyczne Janusz Stokłosa, a choreografię Jerzy Maria Birczyński. W roli Podstoliny wystąpiła Renata Domagała, w roli Prawnika — Maciej Grzybowski, Świstaka zagrał Stanisław Nabaś, natomiast postać pustaka odtworzył Mariusz Saniternik. „Osmędusze” i „Kabaret Kici Koci” Mirona Białoszewskiego i Ludwika Heringa wyreżyserował Tadeusz Słobodzianek, ze scenografią Haliny Zalewskiej i muzyką Janusza Stokłosy. Spektakl w znacznej części był odtworzeniem przedstawienia stworzonego (w 1957 r.) przez Mirona Białoszewskiego, Ludwika Heringa i Ludmiłę Murawską. Kaliska inscenizacja została poszerzona o sekwencję sceniczną pt. „Kabaret Kici Koci”, w której zawarto teksty Białoszewskiego pochodzące ze zbioru „Rozkurz” oraz wcześniejszych utworów poety. Wśród aktorów zagrali: Olga Titkow i Dymitr Hołówko22. Ostatnią premierą w sezonie artystycznym 1981/1982 była kolejna inscenizacja baśni Hansa Christiana Andersena „Czarodziejskie Krzesiwo”. Premierowy spektakl dla dzieci odbył się 26 kwietnia 1982 r. Sztukę reżyserował Jacek Pazdro, scenografię przygotowała Krystyna Zalewska, muzykę Janusz Stokłosa, a choreografię Waldemar Wilhelm. W sztuce zagrali znaniu kaliscy aktorzy, Barbara Sokołowska, Stanisław Banaś, Janusz Grenda, Jerzy Górny, Anna Wesołowska, Grzegorz Minkiewicz23.

Sezon artystyczny 1982/1983 zainaugurował Teatr spektaklem „Ciotunia” Aleksandra Fredry, w reżyserii Wandy Laskowskiej, ze scenografią Barbary Jankowskiej. Premiera odbyła się 2 października 1982 r. W roli Flory wystąpiła Bożena Remelska, Małgorzaty — Kazimiera Starzycka-Kubalska24. Natomiast 18 listopada 1982 r. odbyła się premiera sztuki „Wesele” według Bertolda Brechta „Die Kleinburgerhochzeit”. Adaptacji, inscenizacji i reżyserii spektaklu dokonał Piotr Sowiński, aranżację przestrzeni i kostiumy przygotowała Maria Rachel. Rolę matki pana młodego zagrała Kazimiera Starzycka-Kubalska, rolę ojca pana młodego odtworzył gościnnie Tadeusz Pelc (aktor z Teatru im. W. Horzycy w Toruniu). Maria Quoos i Aleksander Maciejewski zagrali młodą parę. Spektakl został utrzymany w konwencji eksperymentu wspólnego uczestnictwa aktorów i widzów w weselu25.

Rok 1983 rozpoczął się inscenizacją komedii „Zielony Gil”, Hiszpana Tirso de Molina. Premiera odbyła się 20 stycznia, w przekładzie i adaptacji dokonanej przez Juliana Tuwima, a w reżyserii Waldemara Wilhelma. Scenografię przygotowała Elżbieta Iwona Dietrych, a muzykę Marek Andrzejewski. W głównych rolach wystąpili Bożena Remelska (Don Gil), Michał Breitenwald (Caramanchel) 26.

5 marca 1983 r. miała miejsce premiera spektaklu muzyczno-literackiego pt. „Ballada i sonet”. Przedstawienie reżyserował Roman Kordziński, który był także autorem libretta. Muzykę przygotował Tadeusz Woźniak, a scenografię — Przemysław Śliwa. W spektaklu zagrali kaliscy aktorzy: Maria Quoos, Bożena Remelska, Barbara Włodarczyk, Krystyna Jędrys, Daniela Popławska i Grzegorz Minkiewicz. Inscenizacja składała się z tekstów wielkich poetów (między innymi Mickiewicza, Słowackiego, Asnyka, Kasprowicza, Leśmiana). W spektaklu połączone zostały trzy formy sztuki: plastyka, muzyka i poetyka”27. W kwietniu 1983 r. kaliski teatr przygotował inscenizację „ZWOLON” Cypriana Kamila Norwida. Sztuka, którą wyreżyserował Jacek Pacocha, była propozycją sceny szkolnej28.

Pod koniec 1983 r. na dużej scenie kaliskiego teatru wystawiona została inscenizacja ostrowianina Wojciecha Bąka pt. „Piłat. Proces Chrystusa”. Bogdan Tosza opracował tekst i wyreżyserował spektakl, scenografię przygotowali: Józef Napiórkowski i Ryszard Stobnicki, a muzykę skomponował Tadeusz Woźniak. W roli Piłata wystąpił Jerzy Smyk29.

W styczniu 1984 r. odbyła się w teatrze premiera sztuki dla dzieci pt. „Baśń o Aladynie i lampie cudownej” według Bolesława Leśmiana w reżyserii Piotra Sowińskiego. Wojciech Jesionka dokonał adaptacji sztuki i przygotował teksty piosenek, do których muzykę napisał Jerzy Grzewiński. Choreografię przygotowała Zofia Kuleszanka, scenografię — Wojciech Zieliński. W spektaklu wzięli udział aktorzy: Andrzej Musiał (Aladyn), Daniela Popławska (księżniczka), Karol Dillenius (Czarodziej), Grzegorz Minkiewicz (Sułtan), Ireneusz Wykurz (Wezyr), Maciej Grzybowski (Karmin) 30.

Kolejną propozycją była inscenizacja „Anioła na dworcu” Jarosława Abramowa Newrlego w reżyserii Romana Kordzińskiego, z muzyka Tadeusza Woźniaka i scenografią Elżbiety Pawłowskiej. Na premierowe przedstawienie, które odbyło się 11 lutego 1984 r. przybył autor sztuki. W spektaklu wzięli udział aktorzy: Bożena Remelska (Dziewczyna), Jerzy Górny (Nieznajomy), Tadeusz Błażyński (Podróżny), Jerzy Smyk (Chłop), Jan Pyjor (Bagażowy) 31.

W nowym sezonie artystycznym 1984/1985 Ireneusz Wykurz wyreżyserował sztukę dla dzieci pt. „Kajtuś Czarodziej” Janusza Korczaka. Adaptacji dokonał Roman Kordziński, który wspólnie z Ireneuszem Wykurzeni podjęli się inscenizacji bajki. Scenografię sztuki przygotował Jacek Zagajewski, ruch sceniczny Julian Hasiej, a muzykę Tadeusz Woźniak. Premiera odbyła się 26 października32.

16 grudnia 1984 na scenie kaliskiego teatru odbyła się premiera współczesnego dramatu Ireneusza Iredyńskiego pt. „Kreacja”, wyreżyserowanego przez Jana Pyjora, który także stworzył scenografię. Opracowania muzycznego spektaklu dokonał Fryderyk Stankiewicz. Tekst sztuki opublikowany został w „Dialogu” (nr 5 z 1984 r.), w roli Pana wystąpił reżyser — Jan Pyjor33.

Na początku 1985 r. scena kaliska zaproponowała komedię Moliera „Tartufe czyli Świętoszek”, którą wyreżyserował Jacek Rembrzuski, kostiumy zaprojektowała Ewa Krauze. W rolę Tartufe'a wcielił się Janusz Grenda34.

Ostatnią premierą w sezonie teatralnym 1984/1985 była sztuka przygotowana na „małej scenie” teatru kaliskiego pt. „Sami ze wszystkimi” w reżyserii Waldemara Wilhelma. Inscenizacja, którą napisał współczesny, radziecki dramaturg Aleksander Gelman, ukazała się drukiem w „Dialogu” (1984 r. nr 10) 35.

We wrześniu 1985 roku w teatrze odbyły się dwie premiery komediowe: „Jak się kochają w niższych sferach” i „Rybka we czworo”. Sztukę A. Ayckbourn'a „Jak się kochają w niższych sferach” wyreżyserował Bogdan Tosza a scenografię przygotowała Barbara Stopka. Inscenizacja była repliką inscenizacji proponowanej w 1984 roku przez Teatr Współczesny w Warszawie. W sztuce wzięli udział: Janusz Grenda, Bożena Remelska, Andrzej Czernik, Anna Szymańska, Małgorzata Skoczylas, Grzegorz Minkiewicz. Komedię „Rybka we czworo” W. Kohlhaase'a i R. Zimmer'a (z NRD) z podtytułem „Moralitet faktograficzny o ubolewania godnej aferze na wsi w roku 1838 w Marchii pod Najrupinem”, wyreżyserowali Maciej Grzybowski i Jerzy Hutek, ze scenografią Krzysztofa Klema i muzyką Fryderyka Stankiewicza. W spektaklu wystąpili: Izabela Niewiarowska, Anna Kulikówna, Kazimiera Starzycka-Kubalska, Jerzy Borek36.

W październiku 1985 roku odbyła się premiera sztuki dla dzieci pt. „Pinokio” C. Collodiego, która otworzyła nowy sezon artystyczny (1985/1986). Spektakl wyreżyserował Przemysław Basiński, ze scenografią Wiesława Gąsiorka i muzyką Bogdana Pawłowskiego37.

W listopadzie 1985 roku na „małej scenie” kaliskiego teatru przygotowano premierowe przedstawienie pt. „Edukacja Rity” Willy'ego Russela w reżyserii Wiesława Wieremiejczyka. Scenografię do dwugodzinnego przedstawienia utworzyła Jadwiga Czarnocka a muzykę napisał Fryderyk Stankiewicz38. Natomiast na dużej scenie, 23 listopada 1985 roku, odbyła się premiera sztuki Wojciecha Bogusławskiego p.t. „Szkoła kobiet” (według komedii Moliera), w reżyserii Marka Tadeusza Nowakowskiego. Muzykę do spektaklu przygotował Marian Szatkowski, ruch sceniczny — Barbara Fijewska, kuplety — Jerzy Kleyny. Inscenizację „Szkoła kobiet” przygotowano dla uczczenia 25-lecia Kaliskich Spotkań Teatralnych, 185-ej rocznicy utworzenia sceny kaliskiej oraz 85-lecia uruchomienia sceny miejskiej39.

2. Kaliskie Spotkania Teatralne (1976-1985)

Państwowy Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu zainicjował w roku 1961 Kaliskie Spotkania Teatralne. Pomysłodawcą przedsięwzięcia był ówczesny dyrektor Teatru — Tadeusz Kubalski. Rosnące z roku na rok zainteresowanie przeglądem teatrów sprawiło, że Kaliskie Spotkania Teatralne stały się jednym z najważniejszych wydarzeń kulturalnych Kalisza. Były one organizowane nieprzerwanie od 1961 roku i poświęcone sztuce teatralnej i aktorskiej. Odbywały się na początku maja i trwały około 6-7 dni. W Spotkaniach Teatralnych uczestniczyły teatry z całej Polski prezentując na kaliskiej scenie swój repertuar. W trakcie ich trwania organizowano sesje, sympozja i dyskusje dotyczące sztuki teatralnej. Zgodnie z formułą regulaminu spektakle konkursowe oraz aktorzy otrzymywali nagrody: I nagrodę — Grand Prix (za wybitną kreację aktorską), nagrody główne, aktorskie, specjalne oraz tzw. nagrody fakultatywne. Nagrody przyznawało jury, które co roku działało w innym składzie. Ponadto, w ramach Kaliskich Spotkań Teatralnych, na terenie Kalisza organizowano szereg imprez towarzyszących, które odbywały się m.in. w Wojewódzkim Domu Kultury — prezentowano spektakle pozakonkursowe, w Klubie MPiK odbywały się spotkania W 1976 roku odbyły się XVI Kaliskie Spotkania Teatralne, podczas których zaprezentowano spektakle przygotowane przez zaproszone teatry z całej Polski. Teatr kaliski wystąpił z dwoma spektaklami reżyserowanymi przez Bogdana Augustyniaka. Były to: „Maria Stuart” Fryderyka Schillera (premiera odbyła się 25 kwietnia 1976 r.) i „W małym domku” Tadeusza Rittnera40.

XVI Kaliskie Spotkania Teatralne przedstawiły dziesięć inscenizacji przygotowanych przez osiem teatrów (z Opola, Krakowa, Poznania, Warszawy, Łodzi i Kalisza). Jury w składzie: Jerzy Koenig (przewodniczący), Olgierd Błażewicz, Barbara Borkowska, Elżbieta Łuszczykiewicz, Józef Ratajczak przyznało Grand Prix Kaliskich Spotkań Teatralnych nagrodę — honorową pośmiertnie — Konradowi Swinarskiemu, twórcy przedstawienia „Wyzwolenie” zaprezentowanego przez Stary Teatr w Krakowie. Nagrodę zbiorową otrzymał zespół aktorski tegoż Teatru. Trzy równorzędne nagrody główne otrzymali: Tadeusz Łomnicki (za rolę Franciszka de Goya w sztuce „Gdy rozum śpi”), Krystyna Skuszanka (za układ tekstu i reżyserię „Lilii Wenedy”) oraz Jerzy Trela (za rolę Konrada w „Wyzwoleniu”). Jury przyznało również jedenaście równorzędnych nagród. Nagrodę SPATIF-u dla młodego aktora otrzymał Krzysztof Jędrysek za rolę Henryka w „Ślubie” Witolda Gombrowicza41.

W dniach od 2 do 12 maja 1977 roku odbywały się XVII Kaliskie Spotkania Teatralne. W festiwalowym konkursie zaprezentowały swe sztuki dwa teatry z Łodzi: Teatr Nowy wystawił spektakl Jana Pawła Gawlika „Egzamin” w reżyserii Wojciecha Pilarskiego oraz Teatr Powszechny sztukę radzieckiego dramaturga Aleksandra Kopkowa „Słoń” — w reżyserii Andrzeja Kondratiuka42.

Warszawskie teatry uczestniczące w XVII Kaliskich Spotkaniach zaproponowały: Teatr Polski sztukę Aleksandra Wampiłowa „Zeszłego lata w Czulimsku” w reżyserii Anny Minkiewicz oraz Teatr Studio inscenizację „Cervantes” w reżyserii i z oprawą scenograficzną Józefa Szajny43. Inne warszawskie teatry wystawiające swe sztuki zaproponowały: współczesny moralitet Gorina p.t. „Zapomnieć o Herostratesie” w reżyserii Mariusza Dmochowskiego Teatr Nowy, sztukę Edwarda Redlińskiego „Wcześniak” w reżyserii Janusza Zaorskiego Teatr na Woli. Natomiast Teatr Powszechny w Warszawie zaprezentował na scenie kaliskiego teatru „Noc Trybat” Per Olova Enquista w reżyserii Ernsta Guntera. W roli Marii David wystąpiła Anna Seniuk a w roli Strindberga Wojciech Pszoniak44. Teatr im. Jana Kochanowskiego w Opolu przedstawił dwie sztuki: „Emigranci” Sławomira Mrożka reżyserii Jerzego Golińskiego oraz „Kartotekę” Tadeusza Różewicza w reżyserii Tadeusza Minca45. Kaliski teatr wystąpił w konkursie z debiutancką sztuką Ryszarda Łatki „Tato, tato sprawa się rypła” w reżyserii Marii Straszewskiej46.

W ostatnim dniu festiwalu 12 maja 1977 roku został ogłoszony werdykt KST. Jury XVII Kaliskich Spotkań Teatralnych w składzie: Jerzy Koenig (przewodniczący), Olgierd Błażewicz, Elżbieta Łuszczykiewicz, Elżbieta Morawiec, Barbara Osterloff i Jerzy Sokołowski przyznało pięć nagród głównych — Ewie Dałkowskiej (za rolę Siri von Essen w „Noc Trybad”), Zdzisławowi Kozieniowi (za rolę Bohatera w „Kartotece”), Tadeuszowi Mincowi (za reżyserię „Kartoteki”), Wojciechowi Pszoniakowi (za rolę Augusta Strindberga w „Noc Trybad”) oraz Annie Seniuk (za rolę Karoliny w „Noc Trybad”). Przyznano także dziewięć nagród indywidualnych, wśród nagrodzonych znalazła się Maria Straszewska — kaliska reżyserka (za reżyserię sztuki „Tato, tato sprawa się rypła”). Nagrodę Młodych, ufundowaną przez Zarząd Główny SPATIF-u otrzymali: Andrzej Grabowski (za rolę Belusa w sztuce „Przepraszam, czy tu biją”) oraz Marlena Marczyńska (odtwórczyni roli Józka w sztuce „Tato, tato sprawa się rypła”).

Nagrodę specjalną XVII Kaliskich Spotkań Teatralnych otrzymał Józef Szajna za wizję plastyczną przedstawienia „Cervantes”. Komitet organizacyjny XVII Spotkań Teatralnych przyznał pamiątkową statuetkę Teatrowi Nowemu z Warszawy za inscenizację „Zapomnieć o Herostratesie47.

W inauguracji XVIII Kaliskich Spotkań Teatralnych w 1978 roku uczestniczyły władze województwa kaliskiego i miasta Kalisza. Pierwszy spektakl, który rozpoczął prezentację sztuki teatralnej przygotował kaliski Teatr inscenizacją sztuki Johna Osborne'a „Miłość i gniew” w reżyserii Jana Maciejewskiego48.

W XVIII Spotkaniach Teatralnych uczestniczyło dziesięć teatrów: Teatr Muzyczny ze Słupska, Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi, Teatr Współczesny z Wrocławia, Teatr Współczesny z Warszawy, Teatr im. Wandy Siemaszkowej z Rzeszowa, Teatr Polski z Poznania, Teatr Powszechny z Warszawy, Teatr Współczesny ze Szczecina oraz Teatr Nowy z Warszawy49. Podczas XVIII Kaliskich Spotkań Teatralnych w ramach współpracy polsko-niemieckiej, Teatr Miejski z Erfurtu wystawił dwa spektakle. Na scenie kaliskiego teatru przedstawiono sztukę Franka Wedekinda pt. „Przebudzenie wiosny” w reżyserii Ekkeharda Kiesewettera, natomiast w Ostrowie Wlkp. na scenie filialnej Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu erfurcki teatr wystawił sztukę „Rozbity dzban” Heinricha von Kleista”50.

Jury XVIII Kaliskich Spotkań Teatralnych w składzie: Mariusz Dmochowski (przewodniczący), Barbara Osterloff, Jerzy Bieniewski, Stanisław Kaszyński i Jerzy Sokołowski przyznało nagrody i wyróżnienia. Grand Prix XVIII Kaliskich Spotkań wręczono Henrykowi Borowskiemu za rolę Kelina Ababija w sztuce „Największa świętość”. Nagrody aktorskie otrzymali: Jan Englert, Zygmunt Hubner, Stanisław Zaczykowski, w dziedzinie reżyserii nagrodzono Macieja Englerta i Józefa Grudę. Ponadto jury przyznało nagrodę zespołową Teatrowi im. Wandy Siemaszkowej z Rzeszowa. Nagrodę za debiut aktorski i dla młodego aktora ufundowaną przez SPATiF, otrzymała kaliska aktorka Joanna Lissner za rolę Alison Porter w sztuce pt. „Miłość i gniew”51.

Podczas XIX Kaliskich Spotkań Teatralnych (1979 r.), propozycje sceniczne miały formułę festiwalu aktorskiego, które było podstawowym kryterium doboru przedstawień.

XIX Kaliskie Spotkania Teatralne zainaugurowano 2 maja sztuką Ivo Breśana pt. „Przedstawienie «Hamleta» we wsi Głucha Dolna” w reżyserii Józefa Jasielskiego ze scenografią Ryszarda Kuzyszyna, proponowaną przez teatr kaliski. W programie przedstawień konkursowych znalazło się dziewięć sztuk przygotowanych przez: Teatr Wybrzeże z Gdańska, Teatr Nowy z Poznania, Teatr Polski z Wrocławia, teatry warszawskie — Powszechny, Polski i Nowy oraz Teatr Nowy z Łodzi i Stary Teatr z Krakowa52.

Jak co roku, oprócz programu konkursowego przygotowano szereg imprez towarzyszących oraz spotkań, dyskusji i wystaw związanych ze sztuką teatralną. Zorganizowano sesję naukową poświęconą twórczości Wojciecha Bogusławskiego w 150-tą rocznicę śmierci założyciela i patrona kaliskiej sceny. Dyskusję przygotował zespół teatrologów pod kierunkiem profesora Stanisława Kaszyńskiego. W ramach imprez towarzyszących zorganizowano wystawę pt. „Kaliskie pamiątki teatralne”, występ Warszawskiej Opery Kameralnej w Gołuchowie, a także spotkania z aktorami, reżyserami i jurorami Kaliskich spotkań Teatralnych53. XIX Kaliskie spotkania Teatralne zakończyły się werdyktem jury, w którego skład weszli: Stanisław Kaszyński (przewodniczący), Krystyna Kostaszuk, Zofia Sieradzka, Michał Misiorny, Andrzej Szczepkowski oraz Olech Podlewski (sekretarz). Jury nie przyznało Grand Prix festiwalu, nagrody w dziedzinie sztuki aktorskiej otrzymali: Jerzy Binczycki, Jerzy Stuhr, Stefan Czyżewski, Janusz Michałowski, Mirosława Dubrawska i Mariusz Dmochowski. Wyróżnienia w dziedzinie sztuki aktorskiej otrzymali: Jerzy Łapiński, Olgierd Łukaszewicz, Włodzimierz Mancewicz, Jerzy Siech, Witold Pyrkosz. Przyznano również wyróżnienia: Józefowi Jasielskiemu (za reżyserię sztuki „Przedstawienie „Hamleta” we wsi Głucha Dolna” w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu i Annie Rachel-Koenig za scenografię do sztuki „Wychowanka” w reżyserii Stanisława Hebanowskiego Teatru Wybrzeże z Gdańska. Nagrodę Młodych przyznawaną przez SPATiF otrzymała Tomasz Fogiel (za rolę Małego w sztuce „Drugie danie”). Statuetkę XIX Kaliskich Spotkań Teatralnych, nagrodę publiczności wręczono Teatrowi Powszechnemu w Warszawie, za inscenizację pt. „Lot nad kukułczym gniazdem” w reżyserii Zygmunta Hubnera54.

W 1980 r. po raz dwudziesty w Kaliszu odbyły się Kaliskie Spotkania Teatralne. W ramach festiwalu obchodzono również 180-lecie sceny kaliskiej oraz 35 lat działalności teatru w Polsce Ludowej. Jubileuszowe uroczystości miały miejsce w dniach 2-11 maja.

XX Spotkaniom organizatorzy nadali inną formułę — Festiwal Klasyki Światowej, która zadecydowała o repertuarze Spotkań55.

Bohdan Adamczak w artykule „Dziewiętnaste z dwudziestych” zamieszczonym w Ziemi Kaliskiej (1980, nr 15, s. 45) podsumował dziewiętnaście dotychczasowych Kaliskich Spotkań Teatralnych. Wśród słów uznania i krytyki dla organizacji i przebiegu KST przypomniał, że do 1980 r. teatry zaprezentowały sztuki 81 autorów obcych i 64 autorów polskich, spośród 49 scen dramatycznych (w tym 4 z zagranicy) z wyjątkiem kaliskiego teatru, żaden teatr nie uczestniczył we wszystkich dziewiętnastu Spotkaniach. Publiczność i jury przyznały w sumie 43 nagrody zbiorowe 20 zespołom, nagrodzono i wyróżniono 317 aktorów, reżyserów, inscenizatorów, scenografów, kompozytorów, autorów tekstów adaptacyjnych i przekładów, choreografów. Trzykrotnie przyznano nagrodę Grand Prix KST Henrykowi Tomaszewskiemu, Konradowi Swinarskiemu, Henrykowi Borowskiemu. W jury KST zasiadało 45 teatrologów, krytyków i artystów teatru — najczęściej — 9 razy — profesor dr hab. Stanisław Kaszyński56.

XX Kaliskie Spotkania Teatralne zainaugurował kaliski teatr sztuką (poza konkursem) „Henryk VI na łowach” Wojciecha Bogusławskiego. Goszczący po raz drugi na KST, Teatr Wybrzeże z Gdańska wystąpił w 1980 r. ze sztuką Pierre Marivaux „Triumf miłości”, wyreżyserowaną przez Stanisława Hebanowskiego, natomiast Teatr Nowy z Łodzi zaprezentował inscenizację pt. „Bogusławski” Wincentego Rapackiego, w reżyserii Wojciecha Pilarskiego”57. Teatr Powszechny z Warszawy, który w trzech ostatnich festiwalach odnosił sukcesy artystyczne, wystąpił na XX Kaliskich Spotkaniach Teatralnych ze sztuką Moliera „Świętoszek” w reżyserii Marcela Kochańczyka, natomiast Stary Teatr z Krakowa zaprezentował „Romans z wodewilu” Władysława Krzemińskiego spektakl wyreżyserowała Marta Stebnicka. Atrakcją XX KST był Festiwal Teatru Telewizji Polskiej. Zaprezentowano 10 spektakli (po dwa spektakle dwóch sztuk dziennie) w sali recepcyjnej kaliskiego ratusza”58.

Podczas jubileuszowych XX Kaliskich Spotkań Teatralnych, 2 maja odbyło się uroczyste spotkanie władz Kalisza i województwa kaliskiego z zespołem Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu. W trakcie spotkania, które zainaugurowało obchody Dni Kultury Ziemi Kaliskiej, najbardziej zasłużonym artystom i pracownikom teatru wręczono odznaczenia m.in. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał Lech Pawlak — długoletni wicedyrektor teatru;

Złoty Krzyż Zasługi Waldemar Wilhelm. Srebrne Krzyże Zasługi wręczono pracownikom pionu technicznego: Henrykowi Wawrzyniakowi (elektryk-akustyk) i Jerzemu Grabowskiemu (stolarz). Brązowymi Krzyżami Zasługi zostali uhonorowani aktorzy Maciej Grzybowski i Mirosław Hanke oraz fryzjerka — Wiesława Antczak. Wojewódzka Rada Narodowa w Kaliszu nadała 8 odznak „Za zasługi dla województwa kaliskiego”, otrzymali je m.in.: Alina Obidniak i Izabela Cywińska (byłe dyrektorki kaliskiej sceny), Jan Paweł Gawlik (konsultant repertuarowy KST), prof. dr hab. Stanisław Kaszyński (kronikarz kaliskiej sceny). Wręczono także odznaki „Zasłużonego działacza kultury” oraz listy gratulacyjne.

W trakcie XX KST przygotowano bogaty program imprez towarzyszących festiwalowi. Jedną z nich były konfrontacje teatrów amatorskich województwa kaliskiego, które zainaugurowały V Wojewódzki Przegląd Amatorskiego Ruchu Artystycznego. Kaliskim Spotkaniom towarzyszyły również cykle spotkań z aktorami, reżyserami, krytykami teatralnymi, które zorganizował kaliski Klub MPiK, natomiast Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej przygotowało wystawę plakatu teatralnego (ekspozycja pochodziła ze zbiorów Muzeum Plakatu w Wilanowie) 59.

Według jury, wśród propozycji XX KST, tylko dwie znalazły uznanie inscenizacja molierowskiego „Świętoszka” w wykonaniu Teatru Powszechnego z Warszawy, w reżyserii M. Kochańczyka oraz „Dziesięć portretów z czajką w tle” Antoniego Czechowa wystawiona przez Stary Teatr z Krakowa w reżyserii i ze scenografią Jerzego Grzegorzewskiego. Sztuki te charakteryzowały ciekawe sposoby interpretacji klasyki, doskonałe aktorstwo i reżyserska wyobraźnia. Aleksander Bardini przewodniczący jury XX KST w podsumowaniu festiwalu podkreślił tendencję we współczesnym polskim teatrze do koncentracji sił teatralnych w dużych ośrodkach miejskich kosztem ośrodków mniejszych60. W końcowym werdykcie, jury XX KST, w skład którego weszli: Aleksander Bardini (przewodniczący), Henryk Bieniawski, Stanisław Kaszyński, Marian Sienkiewicz, Roman Szydłowski, Andrzej Żurowski i Bohdan Adamczak przyznało nagrody. Grand Prix XX KST otrzymał Bronisław Pawlik (za rolę Ordona w „Świętoszku” w reżyserii Marcela Kochańczyka), Nagrodę Prezydenta miasta Kalisza przyznano Annie Polony, Nagrodę Wojewody Kaliskiego Teresie Budzisz-Krzyżanowskiej. Dwie nagrody Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu przyznano: Jerzemu Grzegorzewskiemu za poszukiwanie nowego kształtu inscenizacyjnego teatru w sztuce „Dziesięć portretów z czajką w tle” oraz Annie Dymnej za rolę Niny w tej samej sztuce.

Przyznano również wyróżnienia i nagrodę publiczności kaliskiej, którą otrzymał (w drodze plebiscytu) spektakl pt. „Żywy trup” Lwa Tołstoja w reżyserii Wojciecha Zeidlera, zaprezentowany przez Teatr Nowy z Warszawy. Jury XX KST obejrzało i oceniło dziesięć spektakli Teatru Telewizji Polskiej prezentowanych w ramach festiwalu. Nagrodę główną przyznano zespołowi realizatorów i wykonawców sztuki „Czarownice z Salem” Artura Mullera, Zygmuntowi Hubnerowi za reżyserię, Barbarze Borys-Damięckiej za realizację TV, Allanowi Starskiemu za scenografię, Wiesławie Starskiej za kostiumy, Janowi Tyszlerowi za światło oraz aktorom: Romanowi Wilhelmiemu, Zbigniewowi Zapasiewiczowi, Ewie Dałkowskiej, Andrzejowi Łapickiemu, Markowi Walczewskiemu, Lilianie Głąbczyńskiej i Joannie Żółkowskiej. Nagrody aktorskie otrzymali: Zbigniew Zapasiewicz (za mistrzowskie posługiwanie się słowem polskim w budowaniu kreowanych przez niego postaci prezentowanych w spektaklach Teatru Telewizji Polskiej w ramach XX KST) oraz Marek Kondrat (za tytułową rolę w „Sułkowskim” S. Żeromskiego). Ponadto przyznano wyróżnienia, które otrzymali: Janusz Kłosiński (za rolę ojca) i Franciszek Pieczka (za rolę najstarszego syna) w inscenizacji „Złodziej” oraz Agnieszka Holland i Laco Adamik (za przeniesienie do telewizji ze Starego Teatru w Krakowie inscenizacji „Wyzwolenie” reżyserowanej przez Konrada Swinarskiego) 61.

XXI Kaliskie Spotkania Teatralne w 1981 roku różniły się od poprzednich formułą i doborem prezentowanych na nich spektakli. Zrezygnowano z doboru tematycznego, programowego, ukierunkowano natomiast na dobór przedstawień poruszających problematykę publicystyczną, emocje chwili, rozrachunek z przeszłością. W spotkaniach, które odbyły się w dniach od 2 do 10 maja 1981 roku zaprezentowano siedem spektakli konkursowych. Na czele komitetu organizacyjnego stanął prezydent Kalisza Andrzej Spychalski. Organizacją festiwalu zajęło się Biuro Festiwalu, którym kierował Lech Pawlak — wicedyrektor Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, natomiast wyboru repertuaru KST dokonała Romana Próchnicka — dyrektor kaliskiego teatru62.

XXI Kaliskie Spotkania Teatralne zainaugurował kaliski teatr musicalem Wojciecha Młynarskiego „Cień” według Eugeniusza Szwarca, w reżyserii Romany Próchnickiej. W konkursie festiwalowym uczestniczyły teatry: Nowy z Poznania, Współczesny im. Edmunda Wiercińskiego z Wrocławia, Nowy z Łodzi, Teatr z Opola, Teatr Nowy i Powszechny z Warszawy. W czasie trwania XXI KST, w Klubie Zakładowym „IKAR” w Kaliszu, odbył się Przegląd Teatrów Telewizji Polskiej, na którym pokazano dziewięć spektakli telewizyjnych63.

Spotkania zakończyły się werdyktem jury, w którego skład weszli: Wojciech Natanson (przewodniczący), Bohdan Adamczak, Jan Paweł Gawlik, Stanisław Kaszyński, Józef Ratajczak, Andrzej Szczepkowski. Grand Prix XXI Kaliskich Spotkań Teatralnych otrzymał Kazimierz Dejmek (za opracowanie dramaturgiczne i reżyserię „Uciech staropolskich”) I Nagrodę przyznano Romanie Próchnickiej (za reżyserię sztuki „Cień”); II Nagrodę otrzymali Ludwik Benoit (za rolę w „Uciechach staropolskich”) i Izabela Cywińska (za opracowanie dramaturgiczne i reżyserię sztuki „Judasz z Kariothu”). Nagrodę Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Kaliszu otrzymali realizatorzy i wykonawcy przedstawienia „Wszystkie spektakle zarezerwowane”. Jury przyznało także 10 nagród indywidualnych. Nagrodzono również spektakle i aktorów uczestniczących w Przeglądzie Teatrów Telewizji Polskiej. Nagrodę Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu otrzymał Zbigniew Zapasiewicz za osiągnięcia w aktorstwie (za rolę Wielkiego Księcia w spektaklu TV „Kordian”), ponadto nagrody za aktorstwo otrzymali: Gustaw Holoubek, Franciszek Pieczka, Piotr Fronczewski, Antonina Gordon-Górecka, Piotr Krukowski, Krystyna Wachelko-Zaleska, Zdzisław Pietras, Kazimierz Rodowicz, Anna Mozdanka64.

XXII Kaliskie Spotkania Teatralne odbyły się w 1982 r. Ze względu na ogłoszony w Polsce stan wojenny teatry ograniczyły plany repertuarowe. Z tego powodu do udziału w Kaliskich Spotkaniach Teatralnych zaproszono te teatry, które od lat gościły na festiwalu. Organizatorzy XXII KST nie stawiali żadnych wymogów formalnych. Spotkania otworzył jedyny warszawski teatr — Teatr Powszechny, proponując współczesny dramat skandynawski Nordhala Griega „Upadek” w reżyserii Zygmunta Hubnera. W drugim dniu festiwalu Teatr im. Jana Kochanowskiego z Opola zaprezentował sztukę „Pieszo” Sławomira Mrożka w reżyserii Bohdana Cybulskiego65. Ponadto w ramach festiwalu swoje propozycje zaprezentowali: Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej z Krakowa sztuką Carla Goldoniego „Łgarz” w reżyserii Giovanni'ego Pampiglione’a, Teatr Nowy z Łodzi inscenizację Williama Szekspira „Miarka za miarkę” wyreżyserowaną przez Wandę Laskowską, natomiast kaliski teatr wystawił sztukę Stanisława Wyspiańskiego „Wesele” w reżyserii Romany Próchnickiej z muzyką Janusza Stokłosy. Kaliskim spotkaniom towarzyszyły, jak co roku — imprezy przedstawienia pozakonkursowe, które odbywały się w klubie MPiK w Kaliszu, spotkania autorskie (z Ewą Dałkowską, Stefanem Szramelą, Kazimierą Nogajówną) oraz wystawy.

W ramach XXII KST w klubie MPiK otwarto 7 maja wystawę grafik Józefa Gielniaka ze zbiorów Wojciecha Siemiona. W trakcie wernisażu Wojciech Siemion wystąpił z monologiem66. Jury XXII KST w składzie: Jan Paweł Gawlik (przewodniczący), Wojciech Natanson, Stanisław Kaszyński, Bohdan Adamczak (sekretarz) ogłosiło 10 maja 1982 r. werdykt. Grand Prix XXII KST otrzymał Teatr im Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu (za wartości inscenizacyjne oraz poszukiwanie nowej interpretacji „Wesela”). Nagrody indywidualne otrzymały: Romana Próchnicka (za reżyserię „Wesela”), Jadwiga Czarnocka (za scenografię do sztuki „Upadek”). Nagrody aktorskie otrzymali: Dymitr Hołówko, Stanisław Olczyk, Ryszard Żuromski, Zbigniew Bebak, Mirosława Marcheluk, Leszek Piskor. Natomiast nagrody dla młodych aktorów przyznano: Annie Wesołowskiej (za rolę Panny Młodej w „Weselu”), Mariuszowi Saniternikowi (za rolę Pana Młodego w „Weselu”) 67.

Podobnie jak w ubiegłych latach, także w 1983 roku XXIII Kaliskie Spotkania Teatralne odbyły się na początku maja. Do udziału w Spotkaniach nie zakwalifikowały się dwa teatry warszawskie: Dramatyczny i Powszechny. W pierwszym dniu KST wystąpił kaliski teatr z inscenizacją „Rewizora” Mikołaja Gogola w reżyserii Romana Kordzińskiego. Rolę tytułową zagrał Zdzisław Wardejn. W kolejnych dniach festiwalowych swoje propozycje przedstawiło siedem teatrów: z Krakowa, Łodzi, Poznania, Gdańska, Wrocławia, Torunia i Jeleniej Góry68. Jury XXIII KST w składzie: Jerzy Koenig (przewodniczący), Olgierd Błażewicz, Stanisław Kaszyński, Jerzy Sokołowski i Bohdan Adamczak (sekretarz) przyznało: 4 Nagrody Główne XXIII KST, które otrzymali: Jarosław Abramów Newerly (za autorstwo sztuki „Maestro”), Joanna Bogacka (za rolę księżny Iriny w „Szewcach”), Andrzej Makowiecki (za reżyserię sztuki „Obora”), Janusz Michałowski (za rolę Aslaksena w sztuce „Wróg Ludu”). Przyznano również trzy nagrody indywidualne i cztery wyróżnienia. Nagrodę dla młodego aktora otrzymał Jacek Pawlak za rolę „Numeru siódmego” w sztuce „Terroryści” Ireneusza Iredyńskiego. Ponadto, jury wyróżniło pracę Krystiana Lupy z aktorami Teatru im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze nad kształtem teatralnym przedstawienia „Pragmatyści” 69.

W dniach od 2 do 12 maja 1984 roku odbyły się XXIV Kaliskie Spotkania Teatralne, w których repertuar teatralnych propozycji obejmował klasykę i współczesność, nawiązującą do rocznicy 40-lecia Polski Ludowej. Do konkursu zgłoszono osiem przedstawień.

Komitet Organizacyjny XXIV KST umożliwił teatrowi kaliskiemu dwukrotne wystąpienie w konkursie. Jak co roku, w trakcie KST odbywały się imprezy towarzyszące, które organizował kaliski Klub MPiK, m.in. wystawy, spektakle propozycji, rozmowy i spotkania z festiwalowymi gośćmi. XXIV KST zainaugurował Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu inscenizacją W. Szekspira „Burza” w reżyserii Józefa Słotwinskiego70. Podczas XXIV KST wśród propozycji konkursowych znalazły się spektakle Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu („Burza” W. Szekspira i „Anioł na dworcu” J. Abramowa Newerlego), Teatru Współczesnego z Wrocławia („Pułapka” T. Różewicza), Teatru Nowego z Łodzi („Rodzina” Antoniego Słonimskiego), Teatru Wybrzeże w Gdańsku (dramat według Jerzego Andrzejewskiego „Już prawie nic”), Teatru im. Stefana Jaracza z Łodzi („Klub” Davida Williamsona), Starego Teatru w Krakowie („Z życia glist” Pera Olofa Enquista) oraz Teatru Nowego z Warszawy („Don Juan” Moliera). Jury XXIV KST w składzie: Stanisław Kaszyński, Jerzy Koenig (przewodniczący), Krystyna Kostaszuk, Jerzy Sokołowski, Bohdan Adamczak (sekretarz) w ostatnim dniu festiwalu, ogłosiło werdykt. Przyznano cztery Nagrody Główne, które otrzymali: Tadeusz Różewicz za dramat „Pułapka” (jako najwybitniejszy tekst powojennej dramaturgii), Krzysztof Babicki za reżyserię „Już prawie nic” (jury w uzasadnieniu oceniło twórcze dokonania inscenizacyjne reżysera młodego pokolenia). Trzecią Nagrodę Główną przyznano Janowi Nowickiemu za kreację aktorską postaci Hansa Christiana Andersena w sztuce „Z życia glist”. Jury przyznało również siedem nagród oraz dwa wyróżnienia71.

XXIV Kaliskie Spotkania Teatralne podsumowano jako niedopracowane z przypadkowo dobranym repertuarem, nie były reprezentatywnym przeglądem sezonu kulturalnego72.

Kolejne, jubileuszowe XXV Kaliskie Spotkania Teatralne odbyły się w 1985 roku. Organizatorzy festiwalu przyjęli nową formułę wydarzenia. Zrezygnowano z formy otwartej, natomiast skoncentrowano się na formule festiwalu sztuki aktorskiej. Kryterium oceny konkursowych przedstawień było wykonawstwo aktorskie, a podstawowym czynnikiem doboru inscenizacji biorących udział w KST był kunszt aktorski. Podczas XXV KST swoje sztuki zaprezentowało osiem teatrów, spektakle odbywały się na dużej scenie kaliskiego teatru oraz na małej scenie w Miejskim Ośrodku Kultury w Kaliszu. Spotkania zainaugurował Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu sztuką „Trzy siostry” A. Czechowa, w reżyserii Bogdana Toszy. Swoje propozycje sceniczne prezentowały: Teatr Dramatyczny Miasta Stołecznego Warszawy, warszawski Teatr Narodowy,

Teatr im. Juliusza Słowackiego z Krakowa, krakowski Stary Teatr, Teatr Śląski w Katowicach, Teatr Nowy w Poznaniu, Teatr im. Stefana Jaracza z Łodzi oraz Teatr Wybrzeże z Gdańska. Tradycyjnie Spotkaniom towarzyszyły imprezy parateatralne, w programie znalazły się między innymi prezentacje małych form scenicznych. Monodram teatralno-muzyczny „Scenariusz dla nie istniejącego lecz możliwego aktora instrumentalnego” Bogusława Schaffera zaprezentował Jan Peszek (z Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie) w Państwowej Szkole Muzycznej w Kaliszu, natomiast aktorzy Teatru Nowego w Poznaniu Maria Maj i Maciej Kozłowski przygotowali sztukę „Audiencję III” również Bogusława Schaffera, którą wystawiono na małej scenie w Miejskim Ośrodku Kultury. Własny program imprez towarzyszących KST przygotowały też inne kaliskie placówki kultury. Klub MPiK zorganizował spotkanie z aktorami i reżyserami, prezentowano teatry propozycji. Ponadto Klub MPiK zorganizował wystawę pt. „Witkacy” prezentującą plakaty i fotogramy artysty. W gmachu teatru im. Wojciecha Bogusławskiego zorganizowano wystawę fotografii pt. „Spojrzenie z bocznej loży” z archiwum Zbigniewa Kantorskiego. Pokazano zdjęcia dokumentujące dwadzieścia pięć Kaliskich Spotkań Teatralnych. W ramach wydarzeń, towarzyszących kaliskiemu festiwalowi, w Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki odbyła się sesja popularnonaukowa na temat stanu aktorstwa polskiego. Sesję przygotowali Andrzej Wanat oraz Jerzy Koenig , a wzięli w niej udział: aktorzy, reżyserzy, krytycy, teatrolodzy, dyrektorzy teatrów, wykładowcy PWST. Sesja miała charakter otwarty. XXV Kaliskim Spotkaniom Teatralnym towarzyszyła również sesja Klubu Krytyki Teatralnej Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL, która odbyła się w Antoninie73.

Jury jubileuszowych XXV Kaliskich Spotkań Teatralnych w składzie: Jerzy Sokołowski (przewodniczący), Stanisław Kaszyński, Barbara Kazimierczyk, Krystyna Kostaszuk, Zofia Sieradzka, Andrzej Wanat, Waldemar Wilhelm i Bożena Szal (sekretarz) oceniło dziewięć przedstawień konkursowych. Zgodnie z nowym regulaminem oceniono wyłącznie osiągnięcia aktorskie. Na posiedzeniu końcowym, 11 maja 1985 r. w wyniku głosowania Jury XXV KST przyznało nagrody. Nagrody główne otrzymali: Jerzy Radziwiłowicz (za rolę Raskolnikowa w „Zbrodni i karze”) i Jerzy Stuhr (za rolę Porfirego w „Zbrodni i karze”). Równorzędne nagrody aktorskie przyznano: Henrykowi Biście (za rolę Łopachina w „Wiśniowym sadzie”), Tomaszowi Budycie (za rolę Segismunda w „Życie jest snem”), Jerzemu Golińskiemu (za rolę tytułową w sztuce „Wysocki”), Bożenie Rogalskiej (za rolę tytułową w „Adrianna Lecouvreur”), Bogusławowi Sochnackiemu (za rolę Michoneta w tym samym przedstawieniu), Halinie Winiarskiej (za rolę Raniewskiej w „Wiśniowym sadzie”).

Nagrodę za rolę drugoplanową otrzymał Stanisław Dąbrowski, za rolę Firsa w sztuce „Wiśniowy sad”. Jury XXV KST przyznało również nagrody specjalne za kultywowanie tradycji aktorskich, otrzymali je: Ryszarda Hanin (z Teatru Dramatycznego Miasta Stołecznego Warszawy) i kaliska aktorka Kazimiera Starzycka-Kubalska. Nagrodę dla młodego aktora otrzymał Jarosław Tyrański za rolę Trofimowa w „Wiśniowym sadzie”. Dziennikarze akredytowani przy XXV KST przyznali własną Nagrodę Krytyków, którą otrzymał Andrzej Wajda za adaptację, inscenizację i reżyserię „Zbrodni i kary” w Starym Teatrze z Krakowa74.

Podczas XXV KST odbyła się sesja popularnonaukowa na temat „Problemy współczesnego aktorstwa”, na której dyskutowano nad modelem aktorstwa, wrażliwości, identyfikacji z opanowywaną rolą, angażowania intelektualnego wnętrza aktora. Izabela Cywińska zreferowała koncepcję zespołu aktorskiego jako integralnej grupy, tworzącej określony program. Mówiono również o roli krytyków i recenzentów w życiu teatru. Sesja zorganizowana przez Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu oraz redakcję miesięcznika „Teatr” trwała 15 godzin75.

3. Teatr propozycji

Teatr Propozycji był jedną z form poszerzających działalność Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu. Pierwsze próby propozycji teatralnych prezentowanych poza teatrem i sceną podjął w latach sześćdziesiątych Marcin Talarczak. Sporadycznie przedstawiane inscenizacje, nie były rezultatem koncepcji repertuarowych. Taką formę kontynuowali w latach 70. kolejni dyrektorzy kaliskiego teatru (Alina Obidniak, Izabela Cywińska, Zbigniew Bebak i Andrzej Wanat). Pozycja Teatru Propozycji w Kaliszu ugruntowała się dopiero w 1979 roku dzięki inicjatywie: Waldemara Wilhelma (ówczesnego dyrektora Teatru Kaliskiego), Zdzisława Kłapcińskiego (pracownika działu literackiego) oraz Ewy Szypulskiej (dyrektora kaliskiego Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki). Teatrowi Propozycji nadano wówczas konsekwentną formułę, zasadniczym założeniem inicjatywy, była prezentacja tekstu literackiego lub dramatycznego w warunkach kameralnych (z niezbędną i skromną scenografią oraz zarysowaną reżyserią). Był to rodzaj próby czytanej, wzbogaconej sygnalizowanym założeniem inscenizacyjnym. Pierwszą próbą realizacji koncepcji była propozycja pt. „Rozmowy uchodźców” Bertolda Brechta w reżyserii Waldemara Wilhelma76.

Inscenizacje prezentował zespół kaliskiego teatru w sali kawiarni Klubu MPiK w trzecią niedzielę miesiąca o godz. 1100. Po prezentacji odbywały się dyskusje nad problematyką treści przedstawień.

W listopadzie 1979 roku odbyła się premiera „Piany” Siergieja Michałkowa. Spektakl pod kierunkiem Jana Pyjora przygotowali aktorzy: Kazimiera Starzycka-Kubalska, Barbara Olszańska, Katarzyna Skawina, Bożena Remelska, Daniela Popławska, Maciej Grzybowski, Dymitr Hołówko, Marek Jagoda, Janusz Cichocki77.

Po roku działalności kaliski Teatr Propozycji cieszył się dużym zainteresowaniem ze strony publiczności. Spektakle reżyserowali: K. Starzycka-Kubalska, R. Ronczewski i G. Nsangata. Po prezentacjach odbywały się dyskusje artystów z publicznością, prowadzone przez Z. Kłapcińskiego, których celem była współpraca widowni i sceny czyli kontakt widza z aktorem78.

Dnia 21 czerwca 1981 roku w Teatrze Propozycji miała miejsce premiera przedstawienia „Syrena i o szkodliwości palenia tytoniu” Antoniego Czechowa, w reżyserii Dymitra Hołówko i Grzegorza Minkiewicza79.

Ciekawą propozycją okazała się 29 premiera Teatru Propozycji, która odbyła się w 1982 roku w Klubie MPiK w Kaliszu. Była to sztuka napisana w 1978 roku przez młodą amerykańską pisarkę Marshy Norman pt. „Wyjść”. Sztukę wyreżyserował Ireneusz Wykurz, główną rolę Arii zagrała Barbara Sokołowska a Carla — Grzegorz Minkiewicz. W przedstawieniu wzięli również udział aktorzy: Piotr Sowiński, Bożena Remelska, Kazimiera Starzycka-Kubalska. Po zakończeniu spektaklu dyskutowano o problematyce teatralnej i psychologicznej prezentowanej inscenizacji80.

Pod koniec listopada 1983 roku w Teatrze Propozycji odbyła się kolejna premiera. Tym razem był to dramat Gyórgya Szwajdry „Hymn” w reżyserii Włodzimierza Kaczkowskiego. W dramacie tym zagrali: Barbara Włodarczyk i Tadeusz Błażyński81.

We wrześniu 1985 roku odbyła się 51 premiera Teatru Propozycji. Zaprezentowano sztukę dramaturga z NRD Chrostopha Heina pt. „Prawdziwe dzieje Aktu” w reżyserii Anny Kulesy. Spektakl odbył się w scenerii teatralnej próby a wystąpili w nim kaliscy aktorzy — Beata Kolak, Sławomir Sulej, Grzegorz Minkiewicz, Andrzej Czernik i Mirosław Kupiec82.

PODSUMOWANIE

Tygodnik społeczno-kulturalny „Ziemia Kaliska” w latach 1976-1985 zamieszczał artykuły dotyczące życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego województwa kaliskiego. Działalność kulturalna w Kaliskiem, którą rozpowszechniano na łamach pisma odzwierciedlała założenia polityki kulturalnej województwa. W świetle tych założeń podejmowane były między innymi działania kulturowe, wnoszące charakter twórczy w celu osiągnięcia nowych wartości kulturalnych i artystycznych oraz upowszechnianie wytworzonych już wartości i dóbr kulturowych wśród społeczeństwa. W „Ziemi Kaliskiej” zamieszczano artykuły informujące o szerokim zakresie upowszechniania kultury, artykuły polemiczne, autorstwa ludzi kultury, które pobudzały do analizy zakresu rozwoju kultury w Kaliskiem. Z zawartych informacji wynika, że rozwój życia kulturalnego był warunkowany poparciem nie tylko władz, ale również zależał od aktywności działaczy kultury oraz instytucji i stowarzyszeń kulturalnych działających w województwie kaliskim.

Duże zasługi dla rozwoju kultury wniosła Federacja Towarzystw Kulturalnych Ziemi Kaliskiej, stanowiąca oparcie dla jej rozwoju w środowiskach miejskim i wiejskim. Federacja koordynowała większą część przedsięwzięć amatorskiego ruchu artystycznego, który w szybkim czasie zjednał rzesze ludzi zaangażowanych w rozwój amatorskiego życia kulturalnego. Amatorski ruch artystyczny cechowało bogactwo form, różnorodność środków wypowiedzi, rozwijał się w dziedzinach: plastyki, muzyki, tańca, teatru. Festiwale, przeglądy i konkursy umożliwiały amatorom prezentowanie swych osiągnięć będących jednocześnie formą wyróżnień. Jedną z takich imprez były organizowane na terenie całego województwa kaliskiego Przeglądy Amatorskiego Ruchu Artystycznego. Była to największa impreza amatorska, którą charakteryzowała wieloetapowość oraz stanowiła formę konfrontacji osiągnięć w dziedzinie twórczości amatorskiej. Działalność amatorską wspierały instytucje i placówki kultury, ich pracę koordynował Wojewódzki Dom Kultury w Kaliszu. Ośrodki i domy kultury oraz kluby i świetlice stanowiły oparcie dla rozwoju twórczości artystycznej społeczeństwa.

Na łamach „Ziemi Kaliskiej” często ukazywały się relacje z imprez, festynów organizowanych dla społeczeństwa kaliskiego. Przedsięwzięciom patronowały władze lokalne, wojewódzkie i partyjne. Informacje, relacjonujące wydarzenia były na ogól dokładne, jednak zdarzały się nieścisłości informacyjne wprowadzające czytelnika w błąd.

Przykładem nierzetelności dziennikarskiej była relacja z festynu w Bolesławcu, zorganizowanego dla uczczenia rocznicy nadania praw miejskich Bolesławcowi w 1266 r. Autor artykułu — Zbigniew Menes — błędnie podał fakt historyczny przypisując królowi Kazimierzowi Wielkiemu zasługę utworzenia miejscowości, gdy w rzeczywistości prawa miejskie nadał książę Bolesław Pobożny1.

O prężności środowiska plastycznego w Kaliszu i całym województwie kaliskim świadczą biogramy i rozmowy z plastykami na łamach „Ziemi Kaliskiej”. Również często i obszernie ukazywały się zapowiedzi i relacje z wydarzeń plastycznych oraz wystaw prac plastyków kaliskich. Wraz z działalnością twórców sztuk plastycznych w Kaliskiem, rozwinęła się działalność wystawowa. Wystawy organizowały instytucje upowszechniające działalność artystyczną: Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, Biuro Wystaw Artystycznych, Galeria „Wieża Ciśnień”, kaliski Klub Międzynarodowej Prasy i Książki. Częstym gościem wydarzeń plastycznych był kaliszanin — Tadeusz Kulisiewicz, którego artystyczny dorobek w dziedzinie grafiki, rysunku, ekslibrisu znany był w całej Polsce. Edukację estetyczną wśród młodzieży prowadziły, utworzone przy niektórych placówkach, kluby młodzieżowe miłośników sztuki. Podobne zaangażowanie wykazywał ruch plastyków amatorów, skupiony w domach kultury i klubach. Prężne ośrodki amatorskiego ruchu plastycznego (np. w Jarocinie, Kaliszu, Ostrowie Wielkopolskim) oraz twórcy ludowi organizowali plenery plastyczne, konkursy, przeglądy i wystawy.

Wielowiekowe muzyczne tradycje Kalisza sprawiły, że bardzo aktywnie działało w mieście środowisko muzyczne upowszechniając dziedzinę muzyki w całym województwie kaliskim. Ważną instytucją, pielęgnującą dorobek muzyczny było Kaliskie Towarzystwo Muzyczne. KTM w ciągu omawianego dziesięciolecia patronowało kaliskiej Szkole Muzycznej I i II stopnia im. Henryka Melcera oraz wielu wydarzeniom muzycznym. Towarzystwo było inicjatorem, między innymi Kaliskich Dni Muzyki Kameralnej, Lipcowych Dni Muzyki

W Ostrowie Wlkp. tradycje koncertowe utrwalały cykliczne „Koncerty z lilijką”, zainicjowane w latach sześćdziesiątych przez Kazimierza Pussaka (pedagoga, Kawalera Orderu Uśmiechu). W koncertach, którym przyświecało hasło: najpiękniejsza muzyka w najlepszym wykonaniu, uczestniczyło wielu znakomitych muzyków.

Wydarzeniem prestiżowym i społecznym była działalność Państwowej Orkiestry Symfonicznej w Kaliszu (założonej w 1974 r.). Orkiestra stanowiła ważny element życia muzycznego Kalisza i województwa kaliskiego poprzez ruch koncertowy (co miesiąc organizowano koncerty z nowym programem, udział w imprezach okolicznościowych). Kaliska Orkiestra Symfoniczna systematycznie podnosiła swój poziom artystyczny.

Amatorski ruch muzyczny w województwie kaliskim prezentowano podczas przeglądów i festiwali. Wielkopolskie Rytmy Młodych, organizowane w Jarocińskim Ośrodku Kultury były przeglądem aktywności muzycznej środowisk studenckich, klubów zakładowych, domów kultury reprezentujących różne regiony Polski. Występy oceniało jury, które przyznawało nagrody — Złotego, Srebrnego i Brązowego Kameleona. Pod koniec lat siedemdziesiątych Wielkopolskie Rytmy Młodych przekształcono w Festiwal Muzyków Rockowych w Jarocinie.

Ważnym wydarzeniem muzycznym Kalisza, które swym zasięgiem wykraczało poza granice Polski był Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych im. Mieczysława Kosza. Festiwal odbywał się cyklicznie (od 1974 r.) na początku grudnia. Specyfiką imprezy była formuła konkursu, który odbywał się co dwa lata. Od formuły odstąpiono w 1979 r., wówczas nie odbył się konkurs.

Ciekawą formą upowszechniającą muzykę dawną (pochodzącą z okresu od średniowiecza do baroku) był Ogólnopolski Przegląd Uczniowskich Kameralnych Zespołów Muzyki Dawnej „Schola Cantorum”. Przegląd zainicjowany w Kaliszu w 1978 r., cieszył się wśród młodzieży szkolnej dużym zainteresowaniem. „Ziemia Kaliska” relacjonując obszernie cykliczną imprezę odnotowała wzrost z każdym rokiem, liczby uczestników.

Odmienny charakter upowszechniania muzyki stanowiła działalność chórów w Kaliskiem. Część zespołów chóralnych w województwie kaliskim kontynuowała tradycje śpiewacze (pochodzące z końca XIX wieku lub powstałych na początku XX wieku).

W latach 1976-1985 na łamach „Ziemi Kaliskiej” odnotowano rozwój upowszechniania sztuki teatralnej i działalności Państwowego Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu. Kaliski Teatr prężnie uczestniczył w życiu kulturalnym województwa kaliskiego, tworząc poza dużą sceną i tzw. „małą sceną” w Kaliszu sceny filialne w Ostrowie Wlkp. i Jarocinie. Teatr również uruchomił scenę filialną w Sieradzu. Instytucja teatru kaliskiego propagowała sztukę teatralną wśród dzieci i młodzieży. W ramach inicjatywy „szkoła bliżej teatru” kaliscy aktorzy wielokrotnie spotykali się z młodzieżą w szkołach. Kaliska scena w swoim repertuarze uwzględniała propozycje inscenizacji adresowanych zarówno do dzieci jak i do osób dorosłych.

Przeciętnie w sezonie artystycznym, w kaliskim teatrze przygotowywano około osiem premier. Najczęściej przedstawienia reżyserowali: Waldemar Wilhelm, Bogdan Tosza i Maria Straszewska. Repertuar prezentował dramat współczesny i klasyczny. Proponowano także spektakle poetycko-muzyczne.

W omawianym dziesięcioleciu, Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego kontynuował Kaliskie Spotkania Teatralne, które odbywały się co roku na początku maja. Do udziału w KST organizatorzy zapraszali wybrane teatry z całej Polski, których repertuar spełniał założenia formuły festiwalu.

Podczas jubileuszowych XX KST, organizatorzy włączyli do przedstawień konkursowych propozycje Teatru Telewizji Polskiej. Spektakle telewizyjne prezentowane były w sali recepcyjnej kaliskiego ratusza i Klubie IKAR. Eksperyment powtórzono w czasie XXI KST, jednak propozycje telewizyjnego teatru nie cieszyły się oglądalnością, co sprawiło, że pomysł „zarzucono”.

Spektakle konkursowe oceniało jury, w którym najczęściej zasiadali: Jerzy Koenig, Olgierd Błażewicz, prof. Stanisław Kaszyński (badacz kaliskiej sceny narodowej). Zgodnie z formułą KST, jury przyznając nagrody i wyróżnienia, oceniało aktorstwo i reżyserię spektakli a także scenografów, muzyków i choreografów teatralnych. W 1985 roku przyjęto nową formułę Kaliskich Spotkań Teatralnych. W myśl nowego regulaminu, ocenie podlegała tylko sztuka aktorska.

Odmienną prezentację sztuki teatralnej stanowiły spektakle Teatru Propozycji proponowane przez kaliskich aktorów w kaliskim Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki. Sztuki Teatru Propozycji przedstawiano raz w miesiącu, w niedzielę o godz. 11°°. Po prezentacji odbywały się dyskusje widzów i artystów dotyczące problematyki prezentowanej sztuki. Teatr Propozycji cieszył się dużym zainteresowaniem.

ANEKS

Zagadnienia kulturalne w „Ziemi Kaliskiej” 1976-1985

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

BIBLIOGRAFIA

UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU WYDZIAŁ PEDAGOGICZNO-ARTYSTYCZNY W KALISZU

ŻYCIE KULTURALNE WOJEWÓDZTWA KALISKIEGO W ŚWIETLE PUBLIKACJI „ZIEMI KALISKIEJ” (1976 — 1985)