Czasopismo Ziemia Kaliska

BOHDAN ADAMCZAK

TRZYDZIEŚCI LAT CZASOPISMA „ZIEMIA KALISKA" (1957 – 1987)

„Ziemia Kaliska" w ciągu trzydziestu lat ukazywania się doświadczyła kilku istotnych dla kształtowania jej profilu przemian organizacyjnych związanych z częstotliwością ukazywania się, zasięgiem czytelniczym (obszar kolportażu), formatem i technikami druku oraz zmianą wydawcy.

Przez pierwsze dwa lata — od maja 1957 r. do maja 1959 r. — „Ziemia Kaliska" była miesięcznikiem ukazującym się w Kaliszu oraz powiatach: kaliskim, kolskim, konińskim, odolanowskim, ostrzeszowskim, pleszewskim i turkowskim. Następnie, już jako dwutygodnik, kolportowana była (do 1963 r.) w kaliskim, kolskim, konińskim i turkowskim, a później (do grudnia 1964 r.) w: kaliskim, kolskim i turkowskim. Podobny zasięg czytelniczy miała gazeta jako tygodnik w latach 1965 - 1975, tj. do chwili powstania województwa kaliskiego. Nowy podział administracyjny kraju siłą faktu wyłączył z „geografii czytelniczej" tygodnika powiaty: kolski i turkowski, ale do 1979 r. czasopismo wydawane było formalnie jako tytuł lokalny i w zasadzie winno ukazywać się tylko w Kaliszu i na terenie byłego powiatu kaliskiego. Redakcja uzyskała jednak „ciche" przyzwolenie wydawcy na debit regionalny, co praktycznie z końcem 1979 r. pokrywało się z obszarem czytelniczym wyznaczonym dla powołanego wówczas tygodnika wojewódzkiego PZPR. Inne zgoła daty wyznaczały zmiany formatu i techniki druku czasopisma. Do marca 1961 r. „Ziemię Kaliską" drukowano w zakładzie poligraficznym Kaliskich Zakładów Przemysłu Terenowego, w technice typograficznej i na maszynach płaskich, jako miesięcznik w formacie B4 i jako dwutygodnik w formacie berlińskim, następnie — w tym samym formacie — jako dwutygodnik i tygodnik w Zakładach Graficznych im. Marcina Kasprzaka, w drukarni gazetowej przy ul. Zwierzynieckiej w Poznaniu, do 17 listopada 1979 r. na maszynie rotacyjnej. Z chwilą uzyskania statusu tygodnika wojewódzkiego druk „Ziemi Kaliskiej" prze-niesiono do Prasowych Zakładów Graficznych RSW w Łodzi. Zmieniono format na reński, zaś technika druku pozostała taka sama. Od 6 grudnia 1987 r. tygodnik drukowany jest w technice offsetowej w zakładzie poligraficznym Wielkopolskiego Wydawnictwa Prasowego w Poznaniu.

Tytuł czasopisma, nawiązujący do przedwojennego miesięcznika o tej samej nazwie¹ a także jego założenia programowe rodziły się w atmosferze marzeń i... sporów toczonych w wąskim gronie inicjatywnym² przez niemal cały rok. Proponowano dziennik, a nawet kwartalnik o profilu historycznym, nawiązującym do najdawniejszych dziejów Kalisza.

Okoliczności towarzyszące ukazaniu się inauguracyjnego wydania „Ziemi Kaliskiej" oraz późniejszych jedenastu numerów miesięcznika opisał z autopsji redaktor Michał Płociński³ Tutaj chciałbym jedynie przytoczyć osobistą refleksję zamieszczoną z okazji dziesięciolecia czasopisma w „Roczniku Kaliskim"⁴. „Był to numer galowy, ale też od razu wprowadzający czytelnika w przekrój tematyczny problemów, którymi w dalszym ciągu pragnęła się zajmować redakcja. Uważny przegląd inauguracyjnego wydania, a także późniejszych jedenastu numerów, pozwala stwierdzić, iż miesięcznik oscylował w kierunku przyczynkarsko-historycznym, a więc przeszłości regionu, z silnymi akcentami rocznicowymi, które zresztą zdawały się bezpośrednio inspirować większość publikacji. Ten kronikarski profil czasopisma, w zasadzie odbiegający od prasowych normatywów, wykształcił się przede wszystkim w bezpośrednim związku z szacownym jubileuszem Kalisza i odzwierciedlał powagę i znaczenie tego wydarzenia. W takim stanie rzeczy wymogi rynku prasowego, a także zrozumiałe znużenie czytelnika monotematyczną publicystyką wcześnie dały znać o sobie i kiedy opadła pierwsza fala entuzjazmu dla pisma, nakłady miesięcznika, który notabene ukazywał się bardzo nieregularnie, topniały z każdym wydaniem"⁵.

Realne zagrożenie bytu czasopisma, które pojawiło się na przełomie lat 1958 i 1959 w związku z poważnym zadłużeniem w zakładach poligraficznych, skłoniło kierownictwo redakcji do szukania mecenasa w radach narodowych: miejskiej i powiatowej. Uzyskano w obu radach narodowych zapewnienie dotacji rocznej w kwocie 240 tys. złotych.

Finansowe „pobudzenie" oraz zbliżająca się data obchodów XVIII wieków Kalisza sprawiły, iż po prawie półrocznej przerwie w działalności wydawniczej, w maju 1959 roku „Ziemia Kaliska" ukazała się już jako dwutygodnik, w zmienionej szacie graficznej.

W tym czasie zespół wzmocniło dwóch dziennikarzy z Poznania⁶, co nie pozostało bez wpływu na zmiany w technice redagowania pisma, jego stylistyki i struktur organizacyjnych. Nie udało się jednak wykształcić klarownego profilu dwutygodnika, mimo postępów edytorskich. Niekonsekwencję tę podkreślono w ocenie komisji prasowej KW PZPR w Poznaniu.

Z początkiem marca 1960 r. zmieniło się kierownictwo i zespół „Ziemi Kaliskiej", modyfikacji uległa też struktura ekonomiczno-organizacyjna wydawnictwa⁷. Dwutygodnik przyjął podtytuł „społeczno-kulturalny", określił także ściślej zasięg kolportażu do powiatów wschodniej Wielkopolski. Odtąd zasadniczy trzon publikacji stanowiły publicystyka i reportaż. Redakcja wprowadziła na łamy wypracowany i zdefiniowany przez siebie gatunek „informacji publicystycznej", w formie krótkich not zawierających oceny wartościujące zapowiadanych czy byłych wydarzeń. Ta formuła pisma odpowiadająca częstotliwości jego ukazywania się dała natychmiastowe efekty w postaci wzrostu jednorazowych nakładów⁸. Nie rekompensowały one jednak kosztów wydawniczych, toteż coraz częściej na łamach pojawiała się reklama handlowa i ogłoszenia płatne.

Pełną stabilizację wydawniczą osiągnęło pismo w marcu 1961 r. po przejęciu go przez Poznańskie Wydawnictwo Prasowe RSW „PRASA". Odtąd na blisko cztery lata czasopismo regionalne deklarowało swój profil w kręgu problematyki społeczno-ekonomicznej i kulturalnej. Redakcja pozyskała do współpracy kilkunastu wybitnych dziennikarzy spoza Kalisza⁹, rozszerzyła krąg sympatyków, podjęła liczne inicjatywy społeczne, kulturalne i sportowe, a to wszystko profitowało stale rosnącymi nakładami¹⁰.

Dokonania wydawnicze i tzw. pozaredakcyjne skłoniły wydawcę do zmiany dwutygodnika na tygodnik od stycznia 1965 r. Data ta stanowiła kolejną, istotną cenzurę profilową czasopisma. Jak się później miało okazać — tematycznie i gatunkowo w małym tylko stopniu weryfikowaną przez zmieniające się kierownictwa i zespoły, a także zasięg czytelniczy i status wydawniczy.

Młody zespół¹¹ utrwalał te doświadczenia, które towarzyszyły czasopismu do chwili jego powstania, ale nade wszystko podejmował odważnie próby wnikania w te sfery życia zbiorowego, które w opinii licznej grupy czytelników wymagały naprawy. „Ziemia Kaliska" stała się więc trybuną dyskusji i polemik, nie stroniła też od otwartej krytyki decyzji lokalnych władz. Jednocześnie nie ustawała w inspirowaniu i inicjowaniu zdarzeń społecznie pożytecznych. Pismo zyskało sobie sympatię czytelników, lecz straciło zaufanie decydentów. Pod koniec 1967 r. niemal „in corpore" zmienił się zespół. Po kilku trudnych miesiącach kierownictwo redakcji powierzono doświadczonemu dziennikarzowi, jednemu z założycieli „Ziemi Kaliskiej", redaktorowi Michałowi Płocińskiemu.

Jego „kadencję" obejmującą lata 1968 - 1979 znamionowała przede wszystkim dążność do swoistego przegrupowania czynników „konstytucji sprawczej" czasopisma w „konstrukcję porządkującą". Michał Płociński był w tym bardzo konsekwentny. Stworzył też bardzo dobre warunki pracy dla zespołu dziennikarskiego¹², dbał o „bezpieczeństwo" swoich współpracowników, starannie selekcjonował inicjatywy pozaredakcyjne, stworzył doroczną imprezę kulturalno-rekreacyjną — festyny „Ziemi Kaliskiej" i wiele innych. Tygodnik lokalny wchodząc w połowie 1975 r. w granice województwa miał już około 15 tys. czytelników.

W kronikarskim szkicu trudno jest zawrzeć egzemplifikacje niezliczonych zdarzeń określających kondycję czasopisma. Jeden wszakże fakt z tego okresu godny jest podkreślenia. „Ziemia Kaliska" uznana została przez decydentów i wydawcę za pismo modelowe w grupie czasopism regionalnych i jej przedstawiciel w trzyosobowym zespole¹³ współredagował w 1972 r. założenia programowe mających urzeczywistnić się dopiero pod koniec 1979 r. tygodników wojewódzkich PZPR.

„Ziemia Kaliska" była więc dobrze przygotowana do czekających ją przemian w związku z powołaniem grupy tygodników wojewódzkich. Niestety. W przededniu łych zmian odwołano ze stanowiska redaktora naczelnego, powierzając tę funkcję osobie spoza zawodu dziennikarskiego. Zmarł też nagle redaktor Mieczysław Leń, od pierwszych wydań sekretarz redakcji, znakomity dziennikarz i działacz społeczny.

Jeden rok kierownictwa mgr Krzysztofa Imirowicza i również aplikującego w zawodzie sekretarza redakcji mgr Mirosława Jurgielewicza unaocznił, nie tylko w środowisku, skutki ogólniejszych zasad „polityki kadrowej" tego okresu. Wprawdzie niekonsekwencje w redagowaniu czasopisma nie spowodowały — relatywnie — większych zakłóceń zewnętrznych, bowiem poprzez zwiększony zasięg czytelniczy wzrósł również jego nakład, ale dotkliwie naruszyły spoistość struktur wewnątrz-redakcyjnych, ze zrozumiałymi skutkami warsztatowymi.

O kolejnej zmianie „szefa" tym razem zadecydował już zespół. W trudnym momencie funkcję naczelnego redaktora powierzono literatowi i doświadczonemu dziennikarzowi, Maciejowi Marii Kozłowskiemu „Ziemia Kaliska" odzyskała równowagę i włączając się w nurt„ gorących wydarzeń roku 1981" z powagą i odpowiedzialnością wystawiała opinie i oceny. Przybyło jej wielu nowych czytelników i pod koniec tegoż roku odnotowała rekordowy nakład jednorazowy — ponad 40 tys. egzemplarzy. Osobowość Macieja Marii Kozłowskiego uwidoczniła się szczególnie w dbałości o walory warsztatowe publikacji, zróżnicowanie form i gatunków wypowiedzi dziennikarskiej w oparciu o ugruntowaną wiedzę i fachowość. W większości zmieniony zespół opowiedział się jednoznacznie za „familiarnym" profilem tygodnika, najbliższym życiu i problemom mieszkańców regionu, co już w 1985 r. wzniosło go w okazjonalnych nakładach do sprzedaży 70 tys. egzemplarzy bez zwrotów.

W 1986 r. redaktorem naczelnym „Ziemi Kaliskiej" mianowano mgr Juliusza Witticha. Sekretarza redakcji red. Zbigniewa Kościelaka zastąpił red. Edward Antczak. Usytuowanie „Ziemi Kaliskiej" w krajobrazie społeczno-gospodarczym i kulturalnym regionu jest zadaniem trudnym z przyczyny wielości przykładów i ich zróżnicowanej rangi. Od pierwszych bowiem wydań redakcja była inicjatorką faktów, zdarzeń i opinii znaczących w życiu mieszkańców tej części Wielkopolski. Na jej łamach formułowano program obchodów XVIII wieków Kalisza w licznych odniesieniach do dziejów narodu. Motyw ten wracał wielokrotnie, np. w publikacjach autorstwa wybitnych uczonych z okazji 1000-lecia Państwa Polskiego. W kręgu redakcyjnym m. in. rodził się pomysł Kaliskich Spotkań Teatralnych (1961 r.), tutaj urzeczywistniano Salon „Ziemi Kaliskiej" będący zalążkiem galerii malarstwa, rzeźby, grafiki i rysunku w Muzeum Ziemi Kaliskiej oraz powstałego w 1977 r. Biura Wystaw Artystycznych w Kaliszu, a także — niewątpliwie — integrujący środowisko plastyków, dzięki czemu jeszcze w warunkach powiatowych powstał jedyny w kraju Oddział ZPAP w Kaliszu wraz z agendą Pracowni Sztuk Plastycznych. Poprzez Towarzystwo Kulturalne Ziemi Kaliskiej, którego założycielem był piszący te słowa, redakcja współuczestniczyła w tworzeniu struktur ruchu edytorskiego. Z jej inicjatywy reaktywowano Kaliskie Towarzystwo Muzyczne, zorganizowano Ogólnopolski Festiwal Awangardy Beatowej, Festiwale Młodzieżowej Muzyki Współczesnej, Międzynarodowe Festiwale i Konkursy Pianistów Jazzowych im. Mieczysława Kosza. „Ziemia Kaliska" patronuje Warsztatom Operowym Teatru Wielkiego w Łodzi. Udaną próbę rozpoznania i skutecznego popierania twórczości amatorskiej podjęto wraz z władzami kulturalnymi miasta współorganizując przez kilka lat z rzędu Przeglądy Amatorskiego Ruchu Artystycznego. Jednym z trwałych śladów tej inicjatywy jest skupisko plastyków w Galerii „Wieża Ciśnień" w Kaliszu. Jeszcze w latach pięćdziesiątych redakcja inspirowała wzniesienie (wkrótce zresztą dokonane) stacji przekaźnikowej telewizji, itd. itd.

Sumując dorobek dziesięciolecia tygodnika pisałem wówczas w „Roczniku Kaliskim": „... nie tylko sprawy »ducha« zdawały się i zdają absorbować redakcję w jej działalności pozaredakcyjnej. Inicjatywa powołania Rady Regionu Wschodniej Wielkopolski, datująca się z 1961 r., czy Gabinet Doradców z 1962 r. to przykłady z dziedziny gospodarczej". Wkrótce pojawił się kolejny pomysł: Komitet Aktywizacji i Integracji Regionu, nieco później, ale jakże aktualny do dziś, konkurs „Mistrza Gospodarki Zapasami", konkurs Mister Budownictwa oraz Złoty Koszyk inicjujący produkcję poszukiwanych wyrobów przemysłowych.

W 1987 r. redakcja była gospodarzem ogólnopolskiego sympozjum dziennikarzy tygodników wojewódzkich „Konfrontacje'87".

Okresowe rekapitulacje działalności czasopisma pozwalają wprawdzie uzupełniać rejestry dokonań, lecz nie zmieniają ogólniejszej oceny jego funkcji w regionie. Toteż raz jeszcze odwołam się do już publikowanego spostrzeżenia15, iż „Pismo skupiając w soczewce prasowego »mikroskopu« wiele aktualnych problemów uważało i uważa za swój obowiązek zgłaszanie i popieranie wszelkich inicjatyw mających na celu rozwój kulturalny, gospodarczy, a także naukowy regionu. [...] Oczywiście, to ciągłe poszukiwanie form możliwie wszechstronnego oddziaływania w środowisku, zwłaszcza zaś przedsięwzięcia udane i trwałe, tworzące jakiś fragment tradycji regionu, narzucają redakcji swoisty rytm pracy, którego wyrazem jest bezpośredni udział członków zespołu w realizowaniu wielu inicjatyw".

Należy mieć nadzieję, że posłanie to towarzyszyć będzie redakcji„Ziemi Kaliskiej" także w bliskiej i dalszej przyszłości.

PRZYPISY

SPIS ILUSTRACJI

Winiety nagłówkowe „Ziemi Kaliskiej". Fot. Stanisław Szewczyk.

Źródło: Rocznik Kaliski tom XXI, 1969 str. 285-291