Wykaz staropolskich miar długości, objętości i masy oraz jednostek monetarnych występujących w tekście |
Funt - miara masy, w 1764 r. i według tzw. nowopolskich miar (XIX w.) odpowiadała 405 gramom.
Garniec - miara pojemności ciał sypkich i cieczy, pochodzenia słowiańskiego; garniec stanowił 1/32 korca i dzielił się na 4 kwarty, a jego wielkość wynosiła 3,7 1 (1784 r.).
Korzec - miara pojemności ciał sypkich. Korzec dzielił się na 4 ćwiertnie, 16 (lub 12) korczyków i 32 (lub 24) miary albo też na 2 korczyki, 8 - 12 miarek, 32 garnce. W XIV-XVIII w. znajdowało się w użyciu blisko 300 k. lokalnych. Według miary lokalnej (kaliskiej) korzec liczył 28 garncy, tj. 2 wiertele.
Kwarta - miara pojemności ciał sypkich i płynów, głównie zbóż, wina i piwa; stanowiła 1/4 garnca, dzieliła się na 4 kwaterki. Kwarta staropolska zawierała 0,94 1 (1784 r.).
Kwaterka - miara pojemności, 1/4 kwarty.
Łan - włóka, jednostka miary ziemi uprawnej, podstawa do określania wymiaru czynszów i pańszczyzny; łan wynosił ok. 30 morgów. Mórg (morga) staropolski wynosił ok. 1/2 ha.
Łokieć - miara długości; znany w Polsce od XIII w., stanowił 1/3 sążnia i dzielił się na 2 stopy. Łokieć staropolski wynosił 0,59 m (1764 r.).
Mila - jednostka długości używana w staropolskim systemie drogowym miar; w XVII w. mila mała wynosiła ok. 6250 m, mila średnia ok. 7030 m i mila wielka ok. 7810 m.
Postaw - jednostka długości służąca do mierzenia tkanin; miał różną długość - od 27 do 62 łokci; w XIX w. wielkość postawu wahała się od 12 do 64 łokci, średnio zaś wynosiła 32 łokcie.
Staje - staropolska rolna i drogowa miara długości. Jako miara powierzchni staje liczyło 30 prętów2, to jest 1 morgę. Jako miara drogowa staje milowe wynosiło zazwyczaj ok. 893 m.
Wykaz jednostek monetarnych
Czerwony złoty - dukat, złota moneta o ciężarze ok. 3,5 g niemal czystego kruszcu; znajdujące się na rynku polskim monety obce, głównie węgierskie i czeskie (zwane czerwonymi złotymi), stanowiły główny miernik wartości.
Denar - nazwa przejęta z mennictwa rzymskiego, rozpowszechniona w Europie; moneta wartości 1/240 grzywny; do reformy groszowej w XIV w. był jedynym wybijanym w Polsce gatunkiem monety.
Floren - patrz "złoty polski".
Grosz - moneta srebrna wprowadzona w całej niemal Europie głównie w XIII i XIV w. Dla Polski szczególne znaczenie miała reforma Wacława II czeskiego, który zapoczątkował obfitą produkcję tzw. groszy praskich, w Polsce zwanych też szerokimi. Stały się one popularnym środkiem obiegowym i jednostką obrachunkową; na ziemiach polskich 48 groszy równało się grzywnie. 1 grosz zawierał 2 półgrosze lub 18 denarów. Z czasem grosz zmniejszał swoją wartość, aż stał się monetą zdawkową.
Grzywna - średniowieczna jednostka wagowo-pieniężna stosowana od poł. XI w., o ciężarze ok. 210 g. Nazwa "grzywna" wywodzi się od naszyjnika bądź też wiązki skórek pełniących przez XII w. funkcję środka płatniczego. Początkowo z grzywny bito 240 denarów; Kazimierz Wielki reformując monetę krajową wprowadził podział grzywny na 48 tzw. szerokich groszy.
Złoty polski - floren, obrachunkowa jednostka pieniężna równa 30 groszom; jako realna srebrna moneta złp został wybity przez Zygmunta Augusta
Złoty węgierski - patrz "czerwony złoty".